نگاهی به قطعنامه‌ها و احکام نهادهای بین‌المللی درباره جنگ غزه

بهگزارش رواج 24 به نقل ازخبرگزاری میزان – جنگ رژیم صهیونیستی علیه غزه که در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ (۱۵ مهر ۱۴۰۲) آغاز شد، یک‌ساله شد: جنگی که با هدف اجرای گسترده، آشکار و از پیش برنامه‌ریزی‌شده استراتژی نسل‌کشی در غزه با استفاده از ابزار‌های قحطی و گرسنگی، قتل‌عام غیرنظامیان، ابزارسازی آب و غذا و نابودی زیرساخت‌ها آغاز شد و تحت حمایت و پشتیبانی‌های همه‌جانبه کشور‌های غربی و در راس آن‌ها آمریکا، همچنان ادامه دارد.

تاکنون حدود ۴۲ هزار فلسطینی ساکن غزه، عمدتا زن و کودک قتل‌عام و حدود ۱۰۰ هزار نفر نیز مجروح شده‌اند؛ با وجود نبود آمار دقیقی از افراد ناپدیدشده، شمار مفقود‌ها در غزه درپی جنگ، هزاران نفر تخمین زده شده است.

جنگ رژیم صهیونیستی علیه غزه در یک سال گذشته رکورد‌های مختلفی از جنایت را در زمینه‌های مختلف در سطح جهانی ثبت کرد: کشتار خبرنگاران، تعداد گور‌های دسته‌جمعی، کشتار کارکنان بشردوستانه، کشتار زنان و کودکان.

این جنگ همچنین تراژدی‌های کم‌سابقه‌ای را در دوره معاصر به وجود آورد که ازجمله آن‌ها می‌توان به تخریب گسترده مراکز بهداشتی و کشتار کارکنان درمانی و پزشکی، تخریب زیرساخت‌ها، حجم بالای آلودگی ناشی از تسلیحات جنگی، زنان باردار و نوزادان کشته‌شده، قطع عضوها، … اشاره کرد.

البته این جنگ را می‌توان از منظر تعداد قطعنامه‌ها، احکام و دستور‌های فوری اجرا نشده، مسدودشده و به تعویق افتاده نیز جنگی کم‌سابقه دانست؛ قطعنامه‌ها و احکامی که از سوی بالاترین و مهم‌ترین نهاد‌های بین‌المللی و مسئول در زمینه برقراری صلح، ثبات و امنیت در سطح جهان صادر شدند.

در زیر مروری بر بررسی قطعنامه‌ها و احکام تهیه و ارائه‌شده در رابطه با جنگ غزه در نهادها و سازمان‌های بین‌المللی و سرنوشت آن‌ها شده است.

تاخیر در صدور حکم بازداشت نتانیاهو و گالانت

درخواست کریم اسد احمدخان، دادستان ارشد دیوان بین‌المللی کیفری ICC از قضات این دیوان برای صدور حکم بازداشت بنیامین نتانیاهو و یوآو گالانت، نخست‌وزیر و وزیر جنگ رژیم صهیونیستی به اتهام ارتکاب جنایت جنگی همچنان بی‌نتیجه باقی مانده است.

کریم‌خان این درخواست را نخستین بار در ماه مه سال جاری (اردیبهشت) با ارائه اسناد و شواهد جمع‌آوری‌شده از جنگ غزه مطرح کرد؛ وی به‌تازگی مجددا این درخواست را تکرار کرده و خواستار تسریع تصمیم‌گیری قضات در این باره شد.

درخواست صدور حکم بازداشت برای نتانیاهو و گالانت ازسوی کریم‌خان هنوز به نتیجه نرسیده و مشخص نیست که هیئت سه‌نفره قضات این دیوان چه زمانی درباره این درخواست تصمیم‌گیری می‌کند.

مجمع عمومی سازمان ملل؛ تصویب پیش‌نویس‌ها و قطعنامه‌های غیرالزام‌آور

پیش‌نویس قطعنامه به رسمیت شناختن کشور فلسطین در مجمع عمومی سازمان ملل در ۱۰ مه سال جاری (۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۳) تصویب شد؛ این پیش‌نویس درباره عضویت کامل فلسطین در سازمان ملل، با ۱۴۳ رای موافق، ۹ رای مخالف و ۲۵ رای ممتنع به تصویب رسید.

پس از تصویب این قطعنامه، درخواست تجدیدنظر برای عضویت به شورای امنیت ارسال خواهد شد؛ مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد توصیه‌هایی به شورای امنیت برای بازنگری مثبت در عضویت کامل فلسطین در این نهاد ارائه داده و تاکید کرده است که فلسطینی‌ها واجد شرایط عضویت کامل در سازمان ملل هستند.

قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل بر تقویت حقوق و امتیازات کشور فلسطین در سازمان ملل بدون نیاز به صدور مجوز به آن در مجمع عمومی تاکید کرده است؛ این قطعنامه همچنین به فلسطین اجازه می‌دهد تا پیشنهادات و اصلاحیه‌هایی را در جلسه‌های سازمان ملل مطرح کند، کاری که قبلا قادر به انجام آن نبود.

مجمع عمومی سازمان ملل در ۱۸ سپتامبر سال جاری (۲۸ شهریور) با اکثریت قاطع قطعنامه‌ای را تصویب کرد که از رژیم صهیونیستی می‌خواست بدون تاخیر ظرف ۱۲ ماه آینده، به حضور غیرقانونی خود در اراضی اشغالی فلسطین پایان دهد.

رای‌گیری برای این قطعنامه در دهمین جلسه اضطراری ویژه مجمع عمومی سازمان ملل برای بررسی اقدام‌های رژیم صهیونیستی در قدس شرقی اشغالی و بقیه اراضی اشغالی فلسطین، درپی اعلام نظر مشورتی دیوان بین‌المللی دادگستری ICJ درباره پیامد‌های حقوقی ناشی از سیاست‌ها و اقدام‌های رژیم صهیونیستی در سرزمین‌های اشغالی فلسطین انجام شد.

قطعنامه یادشده یک قطعنامه غیرالزام‌آور است؛ این نخستین بار در تاریخ سازمان ملل بود که فلسطین پیش‌نویس قطعنامه خود را برای رای‌گیری در مجمع عمومی ۱۹۳ عضوی ارائه کرد؛ چراکه این کشور پس از تصویب قطعنامه عضویت کامل خود در سازمان ملل ماه مه (اردیبهشت) شاهد افزایش حقوق و امتیاز‌های خود است.

دیوان بین‌المللی دادگستری؛ احکام و دستور‌های بی‌سرانجام

دیوان بین‌المللی دادگستری ICJ در ماه جولای سال جاری (تیر) در پرونده بررسی موضوع اشغالگری رژیم صهیونیستی در سرزمین‌های فلسطینی اعلام کرد که این رژیم از موقعیت خود به‌عنوان یک قدرت اشغالگر سوءاستفاده کرده و شهرک‌سازی‌های غیرقانونی را در کرانه باختری و قدس شرقی اشغالی انجام داده است.

براساس نظر مشورتی صادرشده ازسوی دیوان بین‌المللی دادگستری، همه کشور‌ها موظف هستند از هرگونه اقدام برای حفظ یا کمک به حفظ و تداوم اشغالگری رژیم صهیونیستی خودداری کنند؛ دلیل صدور این نظر مشورتی درخواست مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۲۲ درباره اشغال اراضی فلسطینی ازسوی رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۶۷ بود.

رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۶۷ کرانه باختری، غزه و قدس شرقی را درپی جنگ شش روزه اشغال کرد؛ این رژیم در سال ۲۰۰۵ از نوار غزه خارج شد، اما محاصره زمینی، هوایی و دریایی این منطقه را قطع نکرد.

دیوان بین‌المللی دادگستری در ماه مه سال جاری (اردیبهشت) از رژیم صهیونیستی خواست به عملیات خود در رفح، جنوبی‌ترین شهر غزه پایان دهد.

دیوان بین‌المللی دادگستری همچنین اعلام کرد که متقاعد نشده که رژیم صهیونیستی اقدام‌های کافی برای محافظت از جان غیرنظامیان انجام داده است و رای داد که این رژیم باید اقدام‌های موثری را انجام دهد تا هر کمیسیون تحقیق تحت حمایت سازمان ملل را قادر سازد تا وارد غزه شده و اتهام‌های نسل‌کشی را بررسی کند.

دیوان بین‌المللی دادگستری همچنین حکم قبلی خود در ۲۶ ژانویه ۲۰۲۴ (۶ بهمن ۱۴۰۲) را تایید کرد؛ رژیم صهیونیستی باید براساس این حکم میزان ورود کمک‌ها را به فلسطینی‌ها در غزه افزایش دهد.

شورای امنیت؛ قطعنامه‌های سیاست‌‌زده یا ناکام

شورای امنیت سازمان ملل طی یک سال جنگ رژیم صهیونیستی علیه غزه، حدود ۴۰ جلسه رسمی علنی برگزار کرده است؛ بیشتر این جلسه‌ها به استثنای یک جلسه که برای بحث و رای‌گیری درباره درخواست فلسطین برای عضویت کامل در سازمان ملل بوده، فقط بر موضوع فلسطین و غزه تمرکز داشته است؛ ۱۰ نشست منظم هر ماه یک‌بار در مورد وضعیت غزه در بررسی مواردی مانند فعالیت‌های بشردوستانه و میدانی بوده است.

آمریکا در یک سال گذشته به سدی بزرگ در برابر قطعنامه‌های شورای امنیت برای برقراری آتش بس در غزه و عامل انحراف آن‌ها از هدف تعیین شده تبدیل شد.

در این مدت آمریکا پنج بار از حق وتو برای محافظت از رژیم صهیونیستی استفاده کرد: سه بار در برابر پیش‌نویس قطعنامه‌های خواستار آتش‌بس در غزه، یک بار علیه اصلاحیه شفاهی روسیه در یکی از قطعنامه‌ها پیش از تصویب آن و پنجمین بار علیه عضویت کامل فلسطین در سازمان ملل.

نخستین نشست رسمی و علنی شورای امنیت از زمان آغاز جنگ غزه در ۱۶ اکتبر ۲۰۲۳ (۲۵ مهر سال گذشته) برگزار شد که در آن شورای امنیت پیش‌نویس قطعنامه ارائه‌شده ازسوی روسیه را تصویب کرد که در آن خواستار آتش‌بس فوری به دلایل بشردوستانه شد و هرگونه خشونت و خصومت علیه آن را به شدت محکوم کرد.

۲ روز بعد، در ۱۸ اکتبر (۲۷ مهر)، شورای امنیت ۲ جلسه دیگر برگزار کرد که در جلسه نخست به وضعیت انسانی و میدانی غزه گوش داده شد، اگرچه در جلسه دوم به پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادشده ازسوی برزیل رای داده شد، اما آمریکا در نخستین مورد استفاده از حق وتو خود از ۷ اکتبر، این قطعنامه را خنثی کرد.

نشست‌های شورای امنیت در ۲۵ اکتبر (۴ آبان) به ۲ پیش‌نویس قطعنامه درباره آتش‌بس در غزه رای داد؛ این ۲ قطعنامه در نهایت به دلایلی مانند تلاش آمریکا برای تامین اهداف رژیم صهیونیستی با مخالفت مواجه شدند.

شورای امنیت در ۱۵ نوامبر (۲۵ آبان) موفق شد برای نخستین بار نخستین قطعنامه ۲۷۱۲ (۲۰۲۳) درباره غزه را با اکثریت ۱۲ رای تصویب کند؛ یکی از مهم‌ترین مفاد قطعنامه یادشده، درخواست آن برای برقراری آتش‌بس فوری و ایجاد کریدور‌های بشردوستانه طولانی‌مدت در سراسر نوار غزه به تعداد کافی بود تا آژانس‌های بشردوستانه بتوانند کمک‌های بشردوستانه را به‌صورت روزانه، کامل، سریع و ایمن ارسال کنند، اما اجرای قطعنامه فقط به‌صورت نوشته‌ای روی یک تکه کاغذ باقی ماند و رژیم صهیونیستی به نقض قوانین بین‌المللی ادامه داد.

در ۸ دسامبر (۱۸ آذر)، شورای امنیت ۲ جلسه برگزار کرد؛ نخستین جلسه به درخواست آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل در اقدامی نادر ازسوی وی برای فعال کردن ماده ۹۹ منشور سازمان ملل برای نخستین بار از سال ۲۰۱۷ برگزار شد.

گوترش در آن جلسه گفت: من این ماده قانون را فعال کردم، زیرا تحولات غزه به نقطه شکست رسیده است و خطر بزرگ فروپاشی کامل سیستم حمایت بشردوستانه در غزه وجود دارد که منجر به فروپاشی کامل مردم خواهد شد؛ دستور و افزایش فشار بر روی کوچ دسته‌جمعی به مصر رخ خواهد داد و من می‌ترسم که پیامدهای این فروپاشی کل منطقه را دربرگیرد.

در همان روز و در نشستی دیگر، آمریکا برای دومین بار از حق وتوی خود علیه پیش‌نویس قطعنامه امارات درباره برقراری آتش‌بس فوری به دلایل بشردوستانه در نوار غزه استفاده کرد.

شورای امنیت در ۲۳ دسامبر (۲ دی) در تصویب قطعنامه ۲۷۲۰ (۲۰۲۳) در مورد غزه ناکام ماند؛ مهم‌ترین مفاد قطعنامه پیشنهادی درخواست دبیرکل سازمان ملل برای تعیین سیگرید کاگ، رئیس هماهنگ‌کننده امور بشردوستانه و بازسازی نوار غزه بود؛ براساس این قطعنامه، وظایف وی شامل تسهیل و هماهنگی، نظارت و راستی‌آزمایی ماهیت همه محموله‌های کمک‌های بشردوستانه ارسال شده از طریق کشور‌هایی که طرف درگیری در غزه نیستند، بود.

در ۲۰ فوریه (اول اسفند) قطعنامه‌ای برای آتش‌بس در غزه ارائه شد؛ براساس این قطعنامه پیشنهادی، شورای امنیت سازمان ملل خواهان آتش‌بس فوری و رسیدن کمک‌های بشردوستانه به تمامی نقاط نوار غزه بدون هرگونه کارشکنی، عدم پذیرش کوچاندن اجباری فلسطینیان و پایبندی به حکم صادرشده از سوی دادگاه بین‌المللی کیفری می‌شد که با وتو از سوی آمریکا به تصویب نرسید.

شورای امنیت در ۲۵ مارس (هشتم فروردین سال جاری) توانست قطعنامه شماره ۲۷۲۸ (۲۰۲۴) برای برقراری آتش‌بس دائمی و پایدار  را تصویب کند؛ آمریکا که پیش‌تر سه قطعنامه آتش‌بس را وتو کرده بود، به این قطعنامه رای ممتنع داد.

شورای امنیت قطعنامه ۲۷۳۵ (۲۰۲۴) را در ۱۰ ژوئن (۲۱ خرداد) با اکثریت ۱۴ رای تصویب کرد؛ شورای امنیت از پیشنهاد قطعنامه برای برقراری آتش‌بس سه مرحله‌ای استقبال کرد؛ از آن زمان تاکنون، هیچ‌یک از مفاد قطعنامه یادشده اجرا نشده و بسیاری از کشور‌ها از این وضعیت انتقاد کرده‌اند.

براساس اصول شورای امنیت پیش‌نویس قطعنامه در مورد موضوع‌های غیراجرایی در صورتی تصویب می‌شود که ۹ یا بیشتر از ۱۵ عضو شورا به این قطعنامه رای مثبت دهند و در صورتی که هیچ‌یک از پنج عضو دائمی آن را وتو نکنند؛ قطعنامه‌های شورای امنیت از نظر قانونی لازم‌الاجرا هستند، اما رژیم صهیونیستی به هیچ‌یک از این قطعنامه‌ها پایبند نبوده و دلیل این امر به دلیل عدم وجود ساختار قطعی از سوی شورا درباره قطعنامه‌های صادره درباره اسرائیل است.

شورای امنیت براساس بند‌های شش و هفت منشور سازمان ملل اختیار صدور اشکال مختلف قطعنامه را دارد؛ قطعنامه‌های شماره ۲۷۱۲، ۲۷۲۰ و ۲۷۲۸ شورای امنیت کاملا از اشاره به فصل هفتم (استفاده از اقدام‌های نظامی یا غیرنظامی مانند محاصره و تحریم‌های اقتصادی برای اهداف اجرای آن) خالی است؛ بنابراین این یک شاخص مهم است که براساس ماده شش صادر شده است (از طرف‌های درگیر برای حل‌وفصل مناقشه از طریق مذاکره، داوری، متوسل شدن به آژانس‌ها و سازمان‌های منطقه‌ای یا هر وسیله صلح آمیز دیگری برای کمک به حل و فصل اختلافات درخواست می‌شود.)

شورای حقوق بشر؛ قطعنامه‌هایی غیرالزام‌آور

شورای حقوق بشر سازمان ملل در ۱۷ فروردین سال جاری قطعنامه‌ای را به پیشنهاد کشور‌های اسلامی به جز آلبانی تصویب کرد که براساس آن از جامعه جهانی خواسته شد تا رژیم صهیونیستی را به خاطر احتمال جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت در غزه در جایگاه پاسخگویی قرار دهد؛ این نخستین موضع‌گیری نهاد عالی حقوق بشر سازمان ملل درباره جنگ غزه بود و هشدار‌های مربوط به نسل‌کشی را در جنگ غزه برجسته کرد.

شورای حقوق بشر در جلسه یادشده پنج قطعنامه مربوط به وضعیت حقوق بشر در اراضی اشغالی فلسطین، احقاق حقوق کودک و حمایت اجتماعی فراگیر، حق مردم فلسطین برای تعیین سرنوشت، حقوق بشر در رژیم صهیونیستی، شهرک‌سازی در اراضی اشغالی فلسطین از جمله قدس شرقی را تصویب کرد.

این قطعنامه حکم دادگاه بین‌المللی دادگستری درباره احتمال وقوع نسل‌کشی در غزه را به‌عنوان یکی از مستندات خود مطرح کرد و همچنین استفاده رژیم صهیونیستی از مسئله گرسنگی به‌عنوان یک ابزار جنگی را محکوم کرد؛ شورای حقوق بشر همچنین در ادامه از رژیم اشغالگر به دلیل امتناع از همکاری با گروه‌های حقیقت‌یاب سازمان ملل برای بررسی وقوع جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت در غزه انتقاد کرد.

۲۸ عضو از ۴۷ عضو شورای حقوق بشر سازمان ملل به این قطعنامه رای مثبت دادند و آمریکا، آلمان و ۶ کشور دیگر به این قطعنامه رای منفی دادند و فرانسه و آلبانی و ۱۱ کشور دیگر رای ممتنع دادند.

این نخستین بار بود که شورای حقوق بشر سازمان ملل، پس از گذشت ۶ ماه از جنگ غزه موضعی جدی مبنی بر نسل‌کشی در غزه، اتخاذ کرد.