بررسی ادعای دور زدن ایران در ترانزیت توسط ترکیه

سرویس راستی‌آزمایی، پایگاه تحلیلی–خبری رواج۲۴؛ روزنامه «شرق» در گزارشی به تاریخ ۲۶ آذر ۱۴۰۴ مدعی شده است که ترکیه پس از دور زدن ایران در مسیرهای ترانزیتی غرب از طریق پروژه موسوم به «راه توسعه» عراق، اکنون به‌دنبال نفوذ به مسیرهای شرقی کشور و دسترسی به جنوب آسیا از طریق پاکستان است؛ مسیری که به‌زعم این گزارش می‌تواند ایران را از چرخه ترانزیت منطقه‌ای حذف کند.

این ادعا بر پایه تحلیل سیاست‌های ترانزیتی ترکیه مطرح شده و نگرانی‌هایی را درباره جایگاه ایران در کریدورهای بین‌المللی ایجاد کرده است. بررسی گزارش‌ها و داده‌های منتشرشده در رسانه‌ها و منابع تخصص ی نشان می‌دهد این ادعا بخشی از واقعیت را بازتاب می‌دهد، اما در بخش‌هایی با اغراق همراه است؛ دور زدن ایران در مسیر غربی تا حدی قابل تأیید است، اما درباره نفوذ به شرق و حذف کامل ایران، شواهد متقن وجود ندارد.

دور زدن ایران در مسیر غرب؛ پروژه «راه توسعه» عراق

بررسی گزارش‌های معتبر نشان می‌دهد ترکیه و عراق با اجرای پروژه «راه توسعه» (Development Road)  به ارزش تقریبی ۱۷ میلیارد دلار، در حال ایجاد مسیری جایگزین برای ترانزیت کالا از خلیج فارس به اروپا هستند؛ مسیری که بدون عبور از خاک ایران طراحی شده است.

این پروژه شامل احداث حدود ۱۲۰۰ کیلومتر راه‌آهن، بزرگراه و زیرساخت‌های لجستیکی از بندر فاو عراق تا مرز ترکیه است و با مشارکت عراق، ترکیه، قطر و امارات از سال ۲۰۲۳ وارد فاز اجرایی شده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که این کریدور می‌تواند بخشی از سهم ترانزیتی ایران در مسیرهای غربی را کاهش دهد، اما به معنای حذف کامل ایران از معادلات ترانزیتی نیست؛ چراکه ایران همچنان در کریدورهای جایگزین از جمله مسیر شمال–جنوب نقش فعال دارد.

نفوذ ترکیه به شرق ایران؛ واقعیت یا بزرگ‌نمایی؟

در بخش دیگری از گزارش «شرق» ادعا شده ترکیه با نفوذ به مسیرهای شرقی ایران و اتصال به پاکستان، در حال دسترسی به بازارهای جنوب آسیاست. بررسی‌ها نشان می‌دهد ترکیه در چارچوب کریدورهای کلان‌تری مانند «کریدور میانی» به‌دنبال توسعه ارتباطات تجاری با آسیای جنوبی است، اما اتصال مستقیم و عملیاتی ترکیه به پاکستان، چه از مسیر ریلی و چه زمینی، هنوز در مرحله ایده و برنامه‌ریزی قرار دارد.

برخی پروژه‌ها مانند کریدور زنگزور نیز مطرح شده‌اند، اما این مسیرها بیش از آنکه جایگزین مستقیم ایران باشند، مکمل مسیرهای موجود‌اند. از این رو، تعبیر «نقض مسیرهای شرقی ایران» یا «حذف ایران از ترانزیت شرق» در شرایط فعلی، بیش از آنکه مبتنی بر واقعیت میدانی باشد، جنبه تحلیلی و هشدارآمیز دارد.

آیا ایران از ترانزیت منطقه‌ای حذف می‌شود؟

جمع‌بندی گزارش‌ها نشان می‌دهد ادعای حذف ایران از ترانزیت منطقه‌ای دقیق نیست. هرچند پروژه راه توسعه عراق می‌تواند رقابت جدی‌تری برای مسیرهای ترانزیتی ایران ایجاد کند و بخشی از سهم کشور را کاهش دهد، اما ایران همچنان با برخورداری از کریدور شمال–جنوب، اتصال به روسیه، هند و چین و ظرفیت‌های بنادر جنوبی، بازیگر مؤثری در ترانزیت منطقه باقی مانده است.

از سوی دیگر، پروژه‌های رقیب هنوز به‌طور کامل عملیاتی نشده‌اند و چالش‌هایی مانند امنیت مسیر، هزینه‌های اجرایی و رقابت با مسیرهایی همچون کانال سوئز، تحقق اهداف حداکثری آن‌ها را با تردید مواجه کرده است.

جمع‌بندی

بنابراین گزارش روزنامه «شرق» در بخش مربوط به پروژه «راه توسعه» عراق، بر یک واقعیت قابل‌تأیید تکیه دارد و نشان می‌دهد ترکیه در حال تقویت مسیرهای جایگزین ترانزیتی در غرب ایران است؛ مسیری که می‌تواند سهم ایران را کاهش دهد، اما حذف کامل ایران از نقشه ترانزیت منطقه‌ای، اغراق‌آمیز است.

در خصوص نفوذ ترکیه به مسیرهای شرقی و اتصال به پاکستان و جنوب آسیا نیز، شواهد موجود بیشتر از تلاش‌ها و برنامه‌ها حکایت دارد تا پروژه‌های عملیاتی. بنابراین، گزارش «شرق» ترکیبی از واقعیت‌های ژئوپلیتیکی و تحلیل‌های هشداردهنده است که نیازمند دقت و تفکیک میان «کاهش سهم» و «حذف کامل» است.

/// انتهای پیام