علم قادر به اثبات خدا هست؟

به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی رواج ۲۴ به نقل از مهر ،نسبت علم به دین و نسبت هر کدام از این مقوله‌ها به زندگی انسان در ابعاد گوناگون پرسشی است که همواره ذهن آدمی را در طول تاریخ بشر به خود مشغول کرده است. بخش بزرگی از این پرسش‌های عمیق به کاربرد دین و علم باز می‌گردد و اینکه آیا وجود هر یک از این دو می‌تواند خلأ نبود دیگری را جبران کند یا خیر. آنچه در برخی مکاتب شاهد آن هستیم حذف یکی از این دو گزاره است، در مکتب غربی دین به کنار گذاشته شده و در برخی مکاتب دین محور، علم و تجدد به طور مطلق حذف شده است، اسلام اما درباره هر یک از این دو و نسبت دین و علم با یکدیگر، پاسخی متفاوت دارد.

حجت الاسلام حمیدرضا شاکرین استاد گروه منطق فهم دین پژوهشکده حکمت و دین پژوهی در سلسله مباحثی به پرسش‌هایی که بر سر دوگانه علم و دین به خصوص پرسش‌هایی که در ارتباط با علم فیزیک و پدید آمدن جهان هستی اشاره دارد با نگاهی دینی پاسخ داده است. او در مبحث پیش رو به موضوع اثبات خدا از طریق علم پرداخته است.

یکی از مسائلی که امروزه مطرح است این است که برخلاف دیدگاه‌هایی که پیش‌تر سعی داشتند بین علم و دین تعارض قائل شوند، امروزه این موضوع مورد توجه قرار گرفته که علم و دین در واقع یار و همدم یکدیگرند. در این راستا پرسشی پیش می‌آید که آیا می‌توان از طریق علم، وجود خدا را اثبات کرد؟ البته باید توجه داشت که علم به‌تنهایی هیچ چیزی را به‌صورت قطعی «اثبات» نمی‌کند، حتی آن چیزهایی که در قلمرو خودش قرار دارند. همان‌طور که برخی فیلسوفان علم، از جمله آقای الکسترا، بیان کرده‌اند، علم از نظر ذاتی ناتوان است که چیزی را حتی در حوزه خودش به‌شکل قطعی اثبات کند؛ این مسئله خود موضوعی است که در فلسفه علم مطرح می‌شود و اکنون از بحث درباره آن صرف‌نظر می‌کنیم.

اما در مورد وجود خدا می‌توان گفت که علم تا حدی که می‌تواند از سوی دیدگاه خداباوری بهره‌برداری شود، نمی‌تواند همان اندازه به کمک دیدگاه خداناباوری بیاید. البته داده‌های علمی به‌خودی‌خود وجود خدا را اثبات نمی‌کنند، اما می‌توانند به‌عنوان شاهدی در کنار یک سری قواعد و استدلال‌های فلسفی، زمینه‌ساز پذیرش وجود خدا قرار گیرند. یکی از جدیدترین و در عین حال زیباترین راه‌هایی که علم به‌عنوان فراورده‌ای بسیار ظریف در کمک به مسئله وجود خدا ارائه داده، «طرح تنظیم ظریف کیهانی» است. این طرح به این پرسش بنیادین پاسخ می‌جوید که چگونه اتفاق افتاده است که ما، انسان‌ها، موجوداتی هوشمند و خردمدار، روی کره زمین زندگی می‌کنیم، جهان را مطالعه و بررسی می‌کنیم، درباره آن صحبت می‌کنیم و پیشرفت‌های علمی قابل‌توجهی در رابطه با ساختار جهان به‌دست آورده‌ایم؟

این پرسش در واقع به مسئله‌ای اساسی اشاره دارد که در کیهان‌شناسی معاصر به آن «اصل انسان‌محوری» یا «اصل آنتروپیک» گفته می‌شود. بر این اساس، ما تنها به این دلیل می‌توانیم در این جهان وجود داشته باشیم که هزاران، بلکه میلیون‌ها پارامتر فیزیکی و کیهان‌شناختی از جرم ذرات بنیادی تا ثابت گرانش و چگالی اولیه جهان با دقتی شگفت‌انگیز در محدوده‌های بسیار باریکی قرار گرفته‌اند که امکان شکل‌گیری ستاره، سیاره، شیمی پیچیده، و در نهایت حیات و هوش را فراهم کرده‌اند. این هماهنگی ظریف و شگفت‌آور به مفهوم «تنظیم ظریف کیهانی» بازمی‌گردد. همین تنظیم ظریف، بسیاری از فیزیک‌دانان و فیلسوفان را به این نتیجه رسانده که جهان صرفاً یک اتفاق تصادفی نیست، بلکه گویی برای حضور موجودی آگاه و ناظر، یعنی انسان، طراحی شده است؛ طراحی‌ای که می‌تواند نشانه‌ای از مشیت خالقی هوشمند باشد.