نگاهی قرآنی به گرایش نسل نو به مراسم غربی

به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی رواج ۲۴ به نقل از تسنیم  ،گرایش فزاینده بخشی از نوجوانان و جوانان (نسل Z) به برگزاری یا مشارکت در مراسمی چون هالووین و کریسمس، تنها یک تقلید سطحی از فرهنگ غرب نیست، بلکه نمودی از یک «شکاف هویتی» عمیق و جستجوی تعلق در جهانی‌شدن دیجیتال است.

این گزارش با تکیه بر داده‌های جامعه‌شناختی و تحلیل آیات قرآن کریم، ریشه‌های این پدیده را تبیین کرده و چارچوبی مبتنی بر آموزه‌های دینی برای شکل‌دهی به یک هویت پایدار و مستقل ارائه می‌دهد.

تحلیل جامعه‌شناختی: ریشه‌های یک کشش به سوی «دیگری»

برای درک این پدیده، باید آن را از منظر علوم اجتماعی و تقابل اخلاقی، تحلیل کرد. چندین عامل کلیدی در این میان نقش دارند:

اول: جهانی‌شدن دیجیتال و فرسایش مرزها

امروز مرزهای فرهنگی بیش از هر زمان دیگری در حال نفوذ هستند. بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی پلتفرم‌های تحلیلی، کاربران ایرانی به طور متوسط روزانه بیش از ۳ ساعت در شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و تیک‌تاک سپری می‌کنند که در آن، تصاویری جذاب، رنگارنگ و ایده‌ئال‌شده از این مناسبت‌ها به طور مداوم بازتولید می‌شوند. این تصاویر، حس تعلق به یک «جهان سراسری» (Global Village) را القا می‌کنند که در آن، مراسم محلی رنگ می‌بازند.

دوم: مصرف‌گرایی و تجاری‌سازی شادی

مراسمی مثل هالووین و کریسمس، به مثابه رویدادهایی غرق در مصرف‌گرایی طراحی شده‌اند. خرید لباس، تزئینات و هدایا، به خودی خود یک «تجربه» خریدارانه است که برای نسل جوان که در پی کسب تجربیات جدید است، بسیار وسوسه‌انگیز است. این مراسم، «شادی» را به یک کالای قابل خرید تبدیل می‌کنند؛ چیزی که شاید در روایت‌های رسمی و سنتی ما کمتر به آن پرداخته شده است.

سوم: خلاء هویتی و نیاز به تعلق

این مهم‌ترین عامل است. وقتی هویت‌های سنتی و دینی نتوانند به زبان امروز پاسخی جذاب، معنادار و کاربردی به پرسش‌های اساسی نسل نو (من کیستم؟ و به چه تعلق دارم؟) بدهند، آنها ناگزیر به دنبال گزینه‌های جایگزین می‌گردند.

این گرایش، فریادی خاموش برای یافتن یک داستان جذاب برای زندگی است؛ داستانی که در آن، آنها بخشی از یک رویداد بزرگ، جهانی و به‌ظاهر مدرن باشند.

هویت در آینه قرآن: فراتر از مراسم و رسیدن به جوهر

قرآن کریم با نگاهی عمیق‌تر از صرفاً ممنوعیت ظاهری، به مسئله «هویت» پرداخته و اصولی بنیادین برای شکل‌دهی یک شخصیت مستقل و الگو ارائه می‌دهد. این آموزه‌ها راهکارهایی ریشه‌ای برای برون‌رفت از هزارتوی هویتی است.

اصل «امت وسط»؛ هویتی مبتنی بر تعادل و الگوبودن، نه پیروی

خداوند متعال در جایگاه‌بخشی به جامعه مسلمانان، یک نقش منحصربه‌فرد تعریف می‌کند: «وَکَذَٰلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّهً وَسَطًا لِّتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا» (سوره بقره، آیه ۱۴۳) «و این‌گونه شما را امتی میانه‌دار و معتدل قرار دادیم تا بر [سایر] مردم گواه باشید و پیامبر نیز بر شما گواه باشد.»

«امت وسط» به معنای امتی است که نه در افراط و نه در تفریط غرق می‌شود. هویت ما در این آیه بر پایه تقلید از دیگران چه شرق و چه غرب بنا نمی‌شود، بلکه بر اساس تعادل، اعتدال و الگو بودن برای جهان استوار است.

یک نوجوان مسلمان، هویت خود را در این می‌یابد که بخشی از یک تمدن بزرگ، جهانی و الگوساز است، نه اینکه برای کسب هویت، تزئینات یک فرهنگ دیگر را اجاره کند.

اصل «تقوا»؛ معیار اصلی کرامت و شخصیت

قرآن معیار اصلی برای برتری و ارزش انسان را به نژاد، قومیت یا فرهنگ‌های ظاهری ربط نمی‌دهد، بلکه آن را در یک ویژگی درونی و معنوی جستجو می‌کند: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَىٰ وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ» (سوره حجرات، آیه ۱۳) «ای مردم! ما شما را از یک مرد و زنی آفریدیم و شما را تیره‌ها و قبایله‌ای قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید. بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خداوند، باتقواترین شماست.»

این آیه، بنیان یک هویت پایدار را معرفی می‌کند. هویت واقعی در تقوا تعریف می‌شود، نه در پوشیدن لباس هالووین یا نورپردازی درخت کریسمس. این آموزه به نسل جوان این قدرت را می‌دهد که ارزش خود را نه از تأیید فرهنگ مسلط، بلکه از رضایت خداوند و ساختن یک شخصیت درونی معنوی پیدا کند. این یک هویت در حقیقت افزوده شخصیت انسان است، نه جایگزینی برای آنچه که خودش بوده.

اصل هشدار در برابر تقلید کورکورانه

هرچند در ظاهر این آیات در زمینه سیاسی نازل شده‌اند، اما اصل کلی آن در مورد هویت فرهنگی نیز کاربرد دارد: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَالنَّصَارَىٰ أَوْلِیَاءَ ۘ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ ۚ وَمَن یَتَوَلَّهُم مِّنکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ» (سوره مائده، آیه ۵۱) «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، یهود و نصاری را دوست و سرپرست خود نگیرید، زیرا برخی از آنان دوستان و سرپرستان برخی دیگرند. و هر کس از شما آنان را دوست و سرپرست خود گیرد، قطعاً از خود آنان است.»

این آیه یک هشدار جدی در برابر اتخاذ الگوها، ارزش‌ها و سرپرستی‌های فرهنگی و فکری از جوامع دیگر است. «تولی» و «ولایت» در اینجا به معنای پذیرش رهبری فرهنگی و هویتی است. قرآن می‌فرماید چنین پذیرشی در نهایت منجر به همسان‌سازی و ادغام در آن فرهنگ می‌شود و هویت مستقل را از بین می‌برد.

از تقابل تا راهکار: ارائه یک چارچوب عملی

یک تحلیل قوی فقط به تشخیص مشکل اکتفا نمی‌کند، بلکه راه‌حل هم ارائه می‌دهد. رویکرد قرآنی ممنوع کردن منفعلانه انسان‌ها نیست، بلکه الگوسازی فعال برای آنهاست. در این رویکرد چند نکته قابل تأمل وجود دارد:

اول: پاسخگویی به نیاز، نه سرکوب آن: نیاز نوجوانان و نسل نو به شادی، جشن، تجربه‌های گروهی و زیبایی‌شناسی یک نیاز طبیعی و مشروع است. وظیفه فرهنگ‌سازی ما این است که برای این نیاز پاسخ‌هایی غنی‌تر، عمیق‌تر و ریشه‌دارتر از نمونه‌های وارداتی ارائه بدهیم. آیا می‌توانیم جشنی مانند «یلدا» را با شکوه و خلاقیت امروز، به رویدادی جذاب برای نسل نو تبدیل کنیم؟ آیا می‌توانیم «مراسم مولودی و میلاد اهل بیت علیهم السلام» را به یک رویداد هنری، موسیقایی و اجتماعی تبدیل کنیم؟

دوم: ترویج تفکر هویتی به جای تقلید هویتی: به نظر می‌رسد آموزش و پرورش و رسانه‌ها باید به جای تمرکز بر ممنوعیت‌های ظاهری، به تبیین «چرایی» هویت اسلامی ایرانی بپردازند.

چرا «امت وسط» بودن برتری دارد؟ چگونه «تقوا» به یک انسان اعتمادبه‌نفس و استقلال می‌بخشد؟ این‌ها سؤالاتی هستند که باید در کلاس‌های مدرسه، فضای مجازی و محیط خانواده پاسخ داده شوند.

زنگ خطر هویتی و پاسخ قرآن

استقبال از هالووین، کریسمس و مراسم این‌چنینی، زنگ خطر است؛ اما نه برای نسل نو، بلکه برای فرهنگ‌سازان و نهادهای اجتماعی. این پدیده، فریادی است که می‌گوید: «داستان شما برای ما جذاب نیست، ما به دنبال تعلق و معنا هستیم.»

پاسخ قرآنی به این فریاد، بازگشت به اصول بنیادین هویت است: اعتدال به جای افراط و تفریط (امت وسط)، کرامت درونی به جای اعتبار بیرونی (تقوا) و الگو بودن به جای پیروی کورکورانه.

چالش پیش روی ما، ساختن دیوار بلندتری در برابر فرهنگ غرب نیست. بلکه ساختن خانه‌ای چنان زیبا، محکم و پر از معناست که فرزندان ما نه تنها آن را ترک نکنند، بلکه از دعوت دیگران به خانه خود، به خود ببالند.