مرثیه‌‌ای برای خلیج گرگان که نفس‌های آخر را می‌کشد

به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی رواج ۲۴ به نقل از تسنیم ، در سکوت خاکستریِ نی‌زارهای میانکاله، خلیج گرگان نفس‌های آخر را می‌کشد. بادهای ساحلی، زمزمه‌های تلخ فراموشی را در گوش شن‌های ساحل می‌خوانند و خلیجی که روزگاری نبض زندگی در آن جاری بود، حالا در چنگال مرگ گرفتار آمده است.

سال‌هاست باد ساحل برای خلیج گرگان مرثیه‌خوانی می‌کند؛ اینجا ماجرا، روایت آبی است که می‌میرد، ماهیانی که در گل فرومانده‌اند، روایت قایق‌هایی که دیگر به دریا راهی ندارند و اینجا، نگین شمال ایران در حال محو شدن است. سال‌ها بی‌اعتنایی به گنجینه بی‌همتای شمال ایران، حاصلش رسیدن مرگ به یک‌قدمی یکی از مهم‌ترین اکوسیستم‌های ایران شده است.

مردم گلستان به‌ویژه ساحل‌نشینان این استان شمالی هرگز پیام و دستور تاریخی آیت الله رئیسی، رئیس جمهور شهید دولت سیزدهم را در اسفند ماه ۱۴۰۰ که در جزیره آشوراده صادر شد، فراموش نخواهند کرد.

پس از چند دهه وعده و انتظار فرآیند لایروبی کانال آبرسان از دریای خزر به خلیج گرگان به‌دستور صریح رئیس جمهور وقت آغاز شد و در کمتر از ۱۸ ماه و با نقش‌آفرینی قرارگاه خاتم الانبیا(ص) و با صرف حدود ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار به بهره‌برداری رسید. لایروبی یکی از سه کانال آبرسان، از جمله نخستین مداخلات احیایی خلیج گرگان بود که در نیمه دوم ۱۴۰۱ به بهره‌برداری رسید.

در همان زمان و حتی در دولت دوازدهم مقرر شده بود سایر مصوبات مطروحه در ستاد ملی احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست کشور هم برای نجات تنها خلیج ایرانی دریای خزر اجرایی شود.

اما به‌رغم حدود ۲۴ ماه از این رخداد هنوز هیچ اتفاقی در این حوزه رقم نخورده است. در این مدت خبری از تأمین حقابه و حق‌السهم خلیج گرگان، پمپاژ آب از خزر به‌سوی خلیج گرگان و یا تکمیل تصفیه‌خانه شهرهای ساحلی نشد. در این دو سال، علی‌رغم تمام وعده‌ها مبنی بر استقرار لایروب دائمی در کانال آشور، اما این تجهیزات وارد استان گلستان نشد و به‌سبب جهت جریانات آبی حاکم در شرق خزر و استمرار رسوب‌گذاری‌ها عمق کانال آبرسان از حدود ۲ متر به ۴۰ سانتی‌متر کاهش یافت تا جایی که همانند سال‌های قبل از ۱۴۰۱، تردد شناورهای تفریحی و صیادی از خلیج گرگان به دریای خزر غیرممکن و یا بسیار سخت شد.

طی این مدت افت تراز آبی دریای خزر به‌عنوان تأمین‌کننده اصلی آب خلیج گرگان همچنان ادامه داشت؛ کاهش نزولات آسمانی و سیر صعودی افزایش دما لحظه‌ای متوقف نشد و شرایط خلیج گرگان  بغرنج‌تر از پیش شد؛ کم‌توجهی و تساهل مدیران دولتی در خصوص خلیج گرگان سبب شد دستگاه نظارتی همچون سازمان بازرسی یا نمایندگان مجلس شورای اسلامی در این زمینه ورود پیدا کنند تا شاید حال‌وروز خلیج گرگان کمی بهبود یابد.

حالا که مدیرکل بازرسی استان گلستان با حضور میدانی در خلیج گرگان از آخرین وضعیت این پهنه آبی بازدید کرده است؛ ذره‌بین بازرسی روی مصوبات ستاد ملی احیای تالاب میانکاله و خلیج گرگان قرار گرفته است، از سوی دیگر عبدالجلال ایری نماینده مردم حوزه انتخابیه ساحلی استان گلستان با انتقاد شدید از تعلل دستگاه‌های اجرایی برای نجات خلیج گرگان وارد میدان شد و از سازمان حفاظت محیط زیست کشور و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی اقامه دعوا کرد.

قصور نهادهای ملی در احیای خلیج گرگان

عبدالله آقاعلیخانی، مدیرکل بازرسی استان گلستان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری تسنیم در گرگان اظهارکرد: بر اساس مصوبات استانی و همچنین مصوبات ستاد ملی احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست، باید اقداماتی برای نجات خلیج گرگان انجام می‌شد که برخی از آنها مانند لایروبی کانال آبرسان اجرایی شده و برخی از آنها هنوز عملیاتی نشده است.

مدیرکل بازرسی استان گلستان افزود: مداخلات مصوب‌شده در ستاد ملی تالاب احصا شده است و برخی از آنها مانند مقوله پمپاژ، رعایت حق و تصفیه‌خانه در شهرهای ساحلی هنوز اجرایی نشده است که ما آنها را به مرکز گزارش داده‌ایم.

آقاعلیخانی ابراز کرد: برخی از دستگاه‌ها در سطوح ملی نسبت به زمان‌بندی تعیین‌شده برای اجرای مداخلات عقب‌تر هستند و قصور در این زمینه دیده می‌شود. بر اساس برخی پژوهش‌ها ۳ تا ۵ سال فرصت داریم تا برای نجات خلیج گرگان اقدام کنیم؛ باید سلسله اقداماتی به‌صورت زنجیره‌وار انجام شود؛ تا خلیج گرگان در وضعیت پایدار قرار بگیرد.

وی اضافه کرد: مجموعه نهادهای اجرایی مانند استانداری و دادگستری نیز پیگیر نجات خلیج گرگان هستند ولی در سازمان بازرسی، این موضوع به‌صورت جدی و مستمر رصد می‌شود تا تکالیف نهادهای اجرایی عملیاتی شود.

طرح شکایت علیه سازمان محیط زیست

عبدالجلال ایری نیز در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم در گرگان اظهار کرد: در دیدار اخیر نمایندگان گلستان با آقای قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی، مصوب شد هم در قالب ردیف بودجه‌ سال ۱۴۰۵ و هم از محل تکمیل منابع مالی، مبلغ یک‌هزار میلیارد تومان برای نجات خلیج گرگان تخصیص داده شود.

وی یادآور شد: جذب این منابع مستلزم انجام مطالعه جامع از سوی سازمان حفاظت محیط زیست کشور است و طرح پمپاژ آب به‌عنوان یک راهکار کارآمد برای نجات خلیج گرگان مدنظر می‌باشد.

ایری در ادامه تأکید کرد: مصوبات و الزامات قانونی متعددی برای نجات خلیج گرگان وجود دارد و هر دستگاه اجرایی که این مصوبات را اجرا نکرده باشد، باید پاسخگو باشد. هنگامی که قانونی مصوب می‌شود، در صورت عدم‌اجرا توسط دستگاه‌های مربوطه، نمایندگان مجلس از تمامی ظرفیت‌های نظارتی خود استفاده خواهند کرد.

سخنگوی کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی افزود: در چارچوب اعمال ماده (۲۳۴) آیین‌نامه داخلی مجلس، از سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان برنامه و بودجه کشور به‌دلیل قصور در اجرای تکالیف قانونی مربوطه شکایت کرده‌ام و این دو دستگاه موظفند در صحن مجلس پاسخگو باشند.

وی این پرسش اساسی را مطرح کرد: علت عدم‌اجرای قوانین و مصوبات موجود، از جمله مصوبات ستاد ملی میانکاله و سایر مقررات مصوب دولت و برنامه هفتم توسعه چیست؟

ایری خاطرنشان کرد: این موضوع دارای دو جنبه نظارتی و اجرایی است که مجلس برای دولت تکلیف تعیین کرده است. در دیدار با رئیس مجلس، دستگاه‌های اجرایی مکلف شدند موضوع خلیج گرگان شامل لایروبی، انتقال آب و طرح پمپاژ را پیگیری کنند.

وی توضیح داد: این مداخلات احیایی تصمیمی فوری و بدون مطالعه نیست، بلکه بر اساس مطالعات جامع پنج تا شش ساله طراحی شده است، بر این اساس، اقدامات لازم برای احیای خلیج گرگان برنامه‌ریزی شده است و امیدواریم عملیات مربوطه در سال جاری آغاز شود و شاهد پیشرفت ملموس این پروژه ملی باشیم.

باید اذعان داشت که خلیج گرگان امروز در آستانه یک نقطه عطف حیاتی قرار گرفته است، از یک سو، بی‌عملی و تعلل طولانی‌مدت دستگاه‌های اجرایی، این اکوسیستم ارزشمند را تا مرز یک فاجعه زیست‌محیطی پیش برده و نفس‌های آن به شماره افتاده است، از سوی دیگر، ورود جدی نهادهای نظارتی همچون سازمان بازرسی و استفاده نمایندگان مجلس از ابزارهای قانونی، نویدبخش فصل تازه‌ای در مسیر احیاست. این چالش‌ها و اقدامات همزمان، نشان می‌دهد که نجات خلیج گرگان دیگر تنها یک دغدغه زیست‌محیطی محلی نیست، بلکه به آزمونی برای اراده ملی و کارآمدی نظام مدیریتی کشور تبدیل شده است.

اقدامات اخیر مجلس، از جمله تخصیص بودجه یک‌هزار میلیارد تومانی و طرح شکایت از دستگاه‌های قصورکننده، نشان می‌دهد که بالاخره چشمانی بیدار، خیره به این بحران شده‌اند، با این حال، تاریخ پر از وعده‌های محقق‌نشده در مورد خلیج گرگان است و مردم گلستان به عمل بیش از سخن نیاز دارند. تخصیص بودجه هرچند ضروری است، اما به خودی خود کافی نیست، آنچه تعیین‌کننده خواهد بود، عزمی راسخ و فرابخشی برای اجرای بی‌درنگ و دقیق مصوبات، از لایروبی و پمپاژ آب تا تکمیل تصفیه‌خانه‌ها و تأمین حقابه است.

هشدار مدیرکل بازرسی استان گلستان مبنی بر داشتن تنها ۳ تا ۵ سال فرصت برای نجات خلیج، زنگ خطری است که باید تمامی دستگاه‌ها را از خواب غفلت بیدار کند، زمان برای تشکیل جلسات و ارائه گزارش‌های تکراری به پایان رسیده است، آنچه اکنون نیاز است، هماهنگی عملی بین تمامی نهادهای ذی‌ربط، از استانداری و محیط زیست تا سازمان برنامه و بودجه، و تبدیل مصوبات کاغذی به اقدامات میدانی و ملموس است.

به‌طورحتم، احیای خلیج گرگان یک پروژه ملی و آزمونی برای مسئولیت‌پذیری نسل حاضر در قبال طبیعت و آیندگان است. اگر اراده‌ای جدی وجود داشته باشد، همان‌گونه که یک بار با لایروبی کانال در مدت کوتاهی اثبات شد، این بار نیز می‌توان با اجرای زنجیره‌ای مداخلات احیایی، این گنجینه شمال ایران را از ورطه نابودی نجات داد.
امید است با پیگیری مستمر نهادهای ناظر و پاسخگو دانستن مدیران، شاهد آن باشیم که این بار، فصل جدید، پایانی خوش برای خلیج گرگان داشته باشد.