ساخت سد هراز در هزارتوی بایدها و نبایدها

به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی رواج ۲۴ به نقل از ایرنا، تعدادی از کارشناسان خواستار سرعت بخشی در فرایند تکمیل سد هراز شدند طرحی که ۱۵ سال پیش کلنگ آن به زمیتن زده شد همچنان فرایند تکمیل آن ادامه دارد.

موافقان تکمیل سد هراز بر این باورند تعلل بیشتر برای تکمیل این طرح راهبردی مهم بیش از این جایز نخواهد بود چرا که تکمیل این طرح بسیاری از ناترازی ها را در بخش تامین آب شرب و کشاورزی و از طرف دیگر در تولید برق پایدار کاهش خواهد داد.

کارشناسان منابع آب بر این باورند هر چند تکمیل سد هراز نیازمند اعتبار حدود ۷۰ هزار میلیارد ریال است اما این هزینه یک بار انجام خواهد شد و دستاوردهای آن برای منطقه سالانه بیش از ۳۴ هزار میلیارد ریال برآورد می شود.

تامین آب شرب و کشاورزی، تولید برق، مهار سیلاب ها، اشتغالزایی و توسعه صنعت گردشگری از جمله مزایای تکمیل سد هراز است که از دیدگاه کارشناسان بسیار حائز اهمیت است.

از سوی دیگر کارشناسان تاکید دارند حل مشکل چند ساله کوه زباله عمارت با تکمیل سد هراز ارتباطی موثر دارد چرا که تکمیل سد مهم هراز ضرورتی اجتناب ناپذیر برای جمع آوری و حل هر چه سریعتر مشکل زباله عمارت آمل است.

شالیکاران شهرستان های آمل، بابل، محمودآباد، فریدونکنار و بابلسر که مستقیم از آب شرب و کشاورزی سد هراز بهره مند خواهند شد، تاکید دارند دولت چهاردهم می تواند با اهتمام ویژه و با تامین اعتبار ۷۱ هزار میلیارد ریال، کار ناتمام دولت های گذشته را با وعده صادق عملیاتی کند.

تنش آبی و خشکسالی در دشت ۱۱۰ هزار هکتاری «هراز» که نیمی از زمین های برنجکاری مازندران را شامل می شود، فقط به دلیل غفلت و کم توجهی به تامین اعتبار برای سرعت بخشیدن به ساخت سد هراز (منگول) پس از گذشت ۱۳ سال از آغاز عملیات این طرح از سوی کشاورزان منطقه مطرح است، این در حالی است که تامین آب شرب و کشاورزی نیمی از جمعیت و زمین های شالیکاری مازندران و همچنین رونق ۴۰ درصد صنعت گردشگری استان فقط با تکمیل سد هراز می تواند انقلابی را در اقتصاد این خطه شمالی بوجود بیاورد.

کشاورزان مازندران به خصوص شالیکاران دشت هراز درحالی از وضعیت کندی ساخت سد هراز و رخنه خشکسالی به پرآب ترین منطقه استان مازندران نگران وگلایه دارند که سال ها حسرت مهار روان آب این رودخانه با متوسط سالانه یک میلیارد مترمکعب به هرز وارد دریای خزر می شود را می‌خورند.
مازندران سرسبز و در نظر مردم پرآب نیز همانند دیگر مناطق کشور سال ها است که در مسیر خشکسالی قرار گرفته است و این واقعیت را نیز می توان در آمار بارندگی بهاره و پاییزه به عنوان پرباران ترین فصول سال این خطه شمال کشور مشاهده کرد. در کنار نزولات جوی که این روزها کمتر با تن تشنه مازندران سر آشتی دارد، کنترل و مدیریت آب رودخانه ها به عنوان اصلی ترین ذخایر آبی استان و کشور امری حیاتی به شمار می رود.

از سوی دیگر تعدادی از کارشناسان محیط زیست بر این باورند مطابق مفاد سند ملی امنیت غذایی ایران، باید تا افق ۱۴۱۱ میزان ناتراری آبخوان‌ها به ۱۰۵ میلیاردمتر مکعب کاهش یابد. این کاهش از محل صرفه‌جویی آب در بخش‌های کشاورزی، صنعت و خدمات حاصل خواهد شد. یعنی دست‌کم سالی ۶ میلیارد متر مکعب صرفه‌جویی باید انجام شود که معادل آب مورد نیاز سالانه ۶۰میلیون نفر ایرانی است.

به عبارت ساده‌تر، مطابق این سند راهبردی و مهم، ساخت هیچ سد، طرح انتقال آب و شیرین‌سازی از آب دریا حتی به بهانه تامین آب شرب دیگر توجیه ندارد و غیرقانونی است.

این گروه از کارشناسان بر این باورندآب شرب باید از محل صرفه‌جویی در بخش‌های دیگر تامین شود و سازمان حفاظت محیط‌زیست باید قاطعانه ورود کرده و اجازه هدررفت سرمایه‌های ملی را برای ساخت چنین طرح‌هایی ندهد. در عوض اولویت باید به تصفیه فاضلاب‌ها و بازچرخانی آب داده شود، مانند الگوی هرمزگان و بندرعباس که با موفقیت پیش می‌رود.
مازندران سرسبز و در نظر مردم پرآب نیز همانند دیگر مناطق کشور سال ها است که در مسیر خشکسالی قرار گرفته است و این واقعیت را نیز می توان در آمار بارندگی بهاره و پاییزه به عنوان پرباران ترین فصول سال این خطه شمال کشور مشاهده کرد. در کنار نزولات جوی که این روزها کمتر با تن تشنه مازندران سر آشتی دارد، کنترل و مدیریت آب رودخانه ها به عنوان اصلی ترین ذخایر آبی استان و کشور امری حیاتی به شمار می رود.

از سوی دیگر تعدادی از کارشناسان محیط زیست بر این باورند مطابق مفاد سند ملی امنیت غذایی ایران، باید تا افق ۱۴۱۱ میزان ناتراری آبخوان‌ها به ۱۰۵ میلیاردمتر مکعب کاهش یابد. این کاهش از محل صرفه‌جویی آب در بخش‌های کشاورزی، صنعت و خدمات حاصل خواهد شد. یعنی دست‌کم سالی ۶ میلیارد متر مکعب صرفه‌جویی باید انجام شود که معادل آب مورد نیاز سالانه ۶۰میلیون نفر ایرانی است.

به عبارت ساده‌تر، مطابق این سند راهبردی و مهم، ساخت هیچ سد، طرح انتقال آب و شیرین‌سازی از آب دریا حتی به بهانه تامین آب شرب دیگر توجیه ندارد و غیرقانونی است.

این گروه از کارشناسان بر این باورندآب شرب باید از محل صرفه‌جویی در بخش‌های دیگر تامین شود و سازمان حفاظت محیط‌زیست باید قاطعانه ورود کرده و اجازه هدررفت سرمایه‌های ملی را برای ساخت چنین طرح‌هایی ندهد. در عوض اولویت باید به تصفیه فاضلاب‌ها و بازچرخانی آب داده شود، مانند الگوی هرمزگان و بندرعباس که با موفقیت پیش می‌رود.
پاسخ به مخالفان سدسازی

این کارشناس اظهار کرد: ادعای آسیب‌پذیری از زباله‌گاه عمارت که برخی ادعا می‌کنند نزدیکی مرکز دفن زباله عمارت به مخزن سد ممکن است باعث نشت شیرابه به آب سد شود. این در حالی است که با بهره‌برداری از سد، جمع‌آوری و پاک‌سازی کامل این سایت زباله در دستور کار قرار خواهد گرفت و منطقه ساماندهی می‌شود.

فرهاد صالحی گفت: در واقع افتتاح سد هراز نه‌تنها تهدیدی محسوب نمی شود بلکه راه‌حل نهایی مدیریت زباله‌های بالادست خواهد بود.

وی افزود: ادعای تخریب سدها در دنیا برخی رسانه‌ها به‌اشتباه ادعا می‌کنند که در دنیا سدها تخریب می‌شوند، در حالی که واقعیت این است که سدهایی که از عمر آن‌ها دهه‌ها گذشته و کارایی اقتصادی و زیست‌محیطی خود را از دست داده‌اند، بازنشسته یا حذف می‌شوند و هم‌زمان سدهای مدرن با طراحی جدید ساخته می‌شوند.

این کارشناس ادامه داد: کشورهایی مثل چین، ترکیه، و هند همچنان از بزرگ‌ترین سازندگان سد در جهان هستند و ادعای آسیب به آب‌های زیرزمینی یا اکوسیستم واقعیت دقیقاً برعکس است.

صالحی ادامه داد: سد هراز با تنظیم باعث می‌شود آب در تمام ماه‌های سال (حتی تابستان) در اختیار سفره‌های زیرزمینی قرار گیرد و افت سطح آب کاهش یابد و از طرف دیگر همچنین، سدها قابلیت پرورش آبزیان را در مخزن خود دارند و به‌صورت مدیریت‌شده می‌توان از آن‌ها برای تقویت اکوسیستم بهره برد.

وی ادامه داد: هزینه‌های تعویق پروژه هر ماه تأخیر در تکمیل این پروژه، علاوه بر توقف منافع بالا، هزینه‌های ثابت نگهداری، حقوق کارکنان، نگهبانان، تعمیر تجهیزات و استهلاک را نیز به همراه دارد که هیچ بازدهی برای کشور ندارد.

این کارشناس تصریح کرد: سد هراز یک پروژه عمرانی معمولی نیست؛ بلکه سرمایه‌گذاری هوشمندانه‌ای برای آینده ایران است چرا که با تخصیص اعتبار ۷۰ هزار میلیارد ریالی سالانه ۳۴ هزار میلیارد ریال سود برای کشور حاصل می شود و از طرف دیگر جلوی خسارات میلیاردی ناشی از کمبود آب و برق را خواهد گرفت.

صالحی گفت: سد هراز، نه‌تنها راه نجات مازندران و کشور از خشکسالی است، بلکه الگویی از توسعه پایدار، علمی و ملی در کشور محسوب می‌شود.
مخالفان سد هراز چه می گویند؟

در این پیوند کارشناس ارشد محیط زیست اظهار کرد: دلیل اصلی خشک‌شدن دریاچه ارومیه، سدهایی است که تمام حق‌آبه دریاچه را مهار کرده‌اند.

رحیم رحیمی گفت: سدسازی بی‌رویه، سازندگی نیست، بلکه تخریب محیط زیست است چون میانگین ریزش های آسمانی در مازندران و گیلان چند برابر کشور است ولی بااین وجود ما ارزشمند ترین رویشگاه‌های جنگلی جهان را قربانی ساخت سدهایی می‌کنیم که خود عامل تشدید بحرام هستند.

وی افزود: شهرهای مرکزی مازندران حالا با بحران ریزگرد مواجهه هستند و قطع بیشتر درختان سیب تشدید بیماری‌های تنفسی بین مردم شهرهای بابل، آمل، قایم شهر و ساری می‌شود.

رحیمی با بیان این که پرسش اینجاست که اگر سدسازی خوب است چرا در شرایط فعلی مردم در گرگان، آق‌قلا و برخی شهرهای گیلان با وجود ساخت سدهای گوناگون همچنان با قطعی چند ساعته آب در طول روز مواجه هستند، اظهار کرد: راهکار جایگزین سدسازی هم در برخی شهرها همانند بابل و آمل با ایجاد کانال‌های انحرافی در مسیر رودخانه و انتقال به مخازن آب برای تامین آب شرب است نه هزینه گزاف برای ساخت سد هراز و سجرو که اعتبارات ملی را می بلعد.

این کارشناس محیط زیست افزود: وقتی ما در این خطه از شمال آب‌بندان‌های با گستره متفاوت داریم که به عنوان سدهایی طبیعی آب را ذخیره می‌کنند چرا به دنبال ساخت سازه‌های سیمانی آلاینده هستیم.

رحیمی ادامه داد: پرسش اینجاست چگونه برای ساخت سد پول وجود دارد اما برای لایروبی آب‌بندان‌های استان مازندران پول و اعتبار وجود ندارد؟

وی تصریح کرد: ساخت سدهای بی‌رویه نه‌تنها مشکلات آبی کشور را حل نکرده است، بلکه به تخریب منابع خاک و زیستگاه‌های طبیعی منجر شد.

رحیمی افزود: مقاومت‌های مردمی در برابر طرح های مخرب محیط زیستی در حال افزایش است و این تغییر نگرش نشانه‌ای از آگاهی رو به رشد جامعه است.

کارشناس محیط زیست ادامه داد: بارزترین خطر سدسازی همانند بلایی است که «پروژه گاپ» در ترکیه و سدسازی افغانستان بر سر مناطق مختلف داخل ایران آورده که آب به کشورمان نرسد.

رحیمی تصریح کرد: سدی بر این یک منطقه خوب و موثر است که از سرآب تا پای آب رودخانه را دستخوش تغییر نکند و جریان طبیعی آب در رودخانه در طول سال بدون تغییر در جریان باشد.
رودخانه‌های مازندران آورده منفی

کارشناس و فعال محیط زیست اظهار کرد: در شرایط فعلی طبق آمارها تمامی رودخانه‌های بزرگ مازندران به جزء رودخانه بابل رود با آورد منفی آب مواجه هستند که این نشان‌دهنده آن است که سدسازی در بالادست مناطق جنگلی مازندران همانند گلورد چه بلایی بر سر تالاب ارزشمند میانکاله آورده است.

رحیم رحیمی گفت: افغانستان در حال حاضر مشغول ساخت ۱۴ سد روی هیرمند و هریرود است و اگر این پروژه‌ها کامل و این سدها آبگیری شوند، دیگر حتی یک قطره آب هم به سیستان و بلوچستان و خراسان نمی‌رسد.

این کارشناس محیط زیست مدعی شد ما توان حفظ منابع آبی داخل کشور را نداشتیم چطور انتظار داریم در دیپلماسی آب موفق عمل کنیم و بتوانیم از ترکیه و افغانستان حقابه ایران را دریافت کنیم.

وی گفت: ساخت سد «پاشدان» توسط افغانستان روی یکی از سرشاخه‌های هریرود، مشکلات متعددی را برای تأمین آب شرب مردم در محدوده خراسان رضوی ایجاد می‌کند و از طرف دیگر سدسازی‌های دوره‌های مختلف، دریاچه ارومیه را خشک و تالاب گاوخونی را نابود کرد؛ هورالعظیم و بختگان، آلماگل و آلاگل را از بین برد و به تذکرات فعلان محیط‌زیست اهمیتی داده نشد.

رحیمی با اشاره به این مطلب که ده‌ها سال است که فعالان محیط‌زیست در ایران به سندروم سدسازی در کشور اعتراض و به درستی تاکید می‌کنند که مهم‌ترین دلیل خشکی تالاب‌ها در ایران از ارومیه تا جازموریان و بختگان و از آلماگل تا هورالعظیم و شادگان غلبه تفکر سازه‌ای در مدیریت آب است که عملا منجر به افزایش چشمه‌های تولید گرد و خاک در پایین‌دست، مهاجرت و تخریب جنگل‌ها و مراتع در بالادست شده است، اظهار کرد: آنهایی که نان‌شان در تداوم ساخت سد و طرح‌های انتقال آب است، به صورت مطلق انتقادها را رد می‌کردند. اما خوشبختانه حالا همان مسوولان می‌بینید که نسبت به تبعات ساخت سد بر روی دجله، فرات، ارس، هیرمند و هریررود در ترکیه و افغانستان اعتراض می‌کنند.

این کارشناس محیط زیست تصریح کرد: ای کاش شجاعت عذرخواهی از مردم را داشتیم نه اینکه همچنان در حال ساخت سد شفارود، پل‌رود، فینسک، ماندگان باشیم.

به گزارش ایرنا، «سد هراز» بزرگ‌ترین طرح مهار آب‌ و تامین آب کشاورزی و آشامیدنی از آب‌های سطحی در مازندران است، که به گفته معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه‌ای استان، پس از گذشت ۱۵ سال از آغاز ساخت آن برای تکمیل و بهربرداری نیازمند ۷۱ هزار میلیارد ریال اعتبار است.

ساخت این سد ۶۵۰ میلیون متر مکعبی در دهه ۶۰ مطرح شد و عملیات اجرایی آن نیز سال ۱۳۸۹ آغاز شد، اما مشکلات اعتباری و برخی مسائل دیگر سبب شد که طبق برنامه زمان‌بندی پیش نرود.

این سد به عنوان یکی از مهم‌ترین سدهای در حال ساخت کشور طی سال‌های اخیر بارها به دلایل مختلف مورد توجه رسانه‌ها و جامعه قرار گرفته است. مباحثی مانند اثرگذاری در مهار آب‌های سطحی، ایفای نقش در تأمین آب آشامیدنی مورد نیاز مناطق پایین‌دست سد، تضمین آب مورد نیاز کشاورزی در دشت بزرگ و راهبردی هراز، بهبود جریان زیست‌محیطی رودخانه و تولید انرژی به روش برق‌آبی نکات مهمی هستند که در ساخت این سد به عنوان اهداف اصلی مورد توجه قرار دارند.

در عین حال طولانی شدن فرآیند ساخت، تأخیر در اجرا به دلیل کمبود اعتبار و بحث‌های مرتبط با دپوی زباله در نزدیکی محل دریاچه سد مسائل انتقادی مطرح شده درباره این سد هستند.