۳۰ هزار تومان سرانه ورزشی؛ مسئولان هم می‌دانند

به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی رواج ۲۴ به نقل از ایرنا ،نظام آموزش‌وپرورش با وجود پیشرفت‌های بسیار در ابعاد کمی و کیفی، از نظر فضا و کیفیت آموزشی همچنان با چالش‌ها و مشکلاتی روبه‌روست؛ مشکلات و چالش‌هایی که همواره دغدغه همه دولتمردان بوده است، از کاهش دانش‌آموزان و کمبود معلم گرفته تا کمبود فضای آموزشی در مناطق محروم و کم‌برخوردار براین اساس «نهضت توسعه عدالت آموزشی» از نخستین روزهای فعالیت دولت چهاردهم به‌عنوان یکی از مهم‌ترین طرح‌های ملی در دستور کار قرار گرفت؛ طرحی که مأموریت اصلی آن کاهش و حذف شکاف‌های جغرافیایی، اقتصادی، کیفیتی و دیجیتالی در نظام آموزش کشور است تا هیچ کودک و نوجوانی، صرف‌نظر از محل تولد یا وضعیت اقتصادی خانواده‌اش از فرصت یادگیری باکیفیت محروم نماند.

این ضرورت سبب شد تا گروه پژوهش ایرنا در پرونده‌ای با عنوان «عدالت آموزشی، از مساله تا راهکار» به بررسی زیرساخت و فضاهای آموزشی، کیفیت آموزش و نیروی انسانی، مبارزه با نابرابری و ترک تحصیل و مشارکت اجتماعی و خیرین در امر مدرسه‌سازی چالش‌ها و راه‌کارها از زبان کارشناسان و متخصصان آموزشی بپردازد.در این راستا تاکنون گزارش‌هایی با عناوین «وقتی دغدغه نان، جای تدریس را می‌گیرد؛ واقعیت هایی از زندگی معلمان»، «تحول در تکالیف ابتدایی و گذر از مشق‌های بی‌هدف»، «آیا نهضت عدالت آموزشی پزشکیان به ساختمان مدارس محدود شده است؟»، «زور عدالت آموزشی به افت معدل دانش‌آموزان می‌رسد؟»، «آیا شکاف آموزشی متهم ردیف اول افت معدل است؟»، «عدالت آموزشی از فیش حقوقی معلم آغاز می‌شود»، «صدایی واحد از کلاس های درس دبیرستان؛ محتوای آموزشی را اصلاح کنید»، «روایت یک بحران واقعی در مهارت‌های پایه سواد دانش آموزان»، «چاره تعطیلی‌ بی‌رویه مدارس چیست؟ تغییر تقویم آموزشی یا تحول در آموزش مجازی» و «شاد ۵ ساله شد، اما چرا هنوز می‌لنگد؟» منتشر شده است. در این شماره از این پرونده به سرانه پرورشی مدارس به عنوان یکی از شاخص‌های عدالت آموزشی پرداخته شده است.

در کشاکش روزمرگی مدارس و بودجه‌های محدود، هر دانش‌آموز با عددی ساده روبه‌رو می‌شود؛ سرانه ۳۰ هزار تومانی برای فعالیت‌های فرهنگی و پرورشی. این عدد کوچک، پشتوانه‌ای برای رشد و پرورش روحی و جسمی دانش‌آموزان در سال‌های شکل‌گیری شخصیت آنان است اما محدودیت‌های آن، همان‌طور که مسئولان نیز بارها تأکید کرده‌اند، توان پاسخگویی به نیازهای واقعی را ندارد. در کنار این محدودیت، تحقق بودجه پیش‌بینی‌شده آموزش و پرورش نیز با چالش روبه‌روست و همین امر، دستیابی به عدالت آموزشی و فرصت‌های برابر برای همه دانش‌آموزان را با اما و اگر مواجه می‌کند. دانش‌آموزانی که در مدارس مناطق برخوردار تحصیل می‌کنند، معمولاً می‌توانند با کمک خانواده‌ها خلأ منابع را پر کنند اما در مناطق محروم و روستایی، این امکان وجود ندارد و شکاف فرصت‌ها عمق می‌یابد. با این حال، نگاه مسئولان و سیاست‌گذاران از معاونت پرورشی تا وزارت آموزش و پرورش و حتی مجلس، نشان می‌دهد که راه حل نه تنها در افزایش بودجه بلکه در مدیریت هوشمندانه و توزیع عادلانه منابع است. تمرکز بر کیفیت، عدالت و ایجاد زیرساخت‌های مناسب می‌تواند حتی با بودجه محدود، فرصتی برای کاهش شکاف‌ها و رشد متوازن دانش‌آموزان ایجاد کند.

در این گزارش، نگاهی به وضعیت سرانه پرورشی و تربیت بدنی، چالش‌های موجود و مقایسه با وضعیت جهانی ارائه شده تا روشن شود که چگونه عدالت آموزشی در عمل نیازمند توجه همزمان به منابع، مدیریت و نظارت است و هر تصمیم مالی یا اجرایی می‌تواند سهمی تعیین‌کننده در آینده نسل‌های آینده داشته باشد. براین اساس با «صادق حسین‌زاده ملکی» معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش و «رمضان رحیمی» عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی به گفت و گو نشستیم که در ذیل می‌آید:

نگاه وزیر به فضای آموزشی در مدارس

«علیرضا کاظمی» وزیر آموزش و پرورش شهریورماه امسال در دوره آموزشی معاونان تربیت بدنی و سلامت استان‌ها با تاکید بر اینکه عدالت ابعاد متعدد دارد که یک بخش آن فضای آموزشی است، گفت: در استان‌ها باید سهم حوزه تربیت بدنی از توسعه عدالت آموزشی از استانداران مطالبه شود. وی همچنین از تحقق ۲هزار و ۸۰۰ فضای ورزشی در راستای توسعه عدالت آموزشی خبر داد که از این طریق یک هزار و ۶۰۰ از فضاهای ورزشی تحقق یافته مربوط به چمن مصنوعی است.

این سخنان نشان‌دهنده درک درست از اهمیت تربیت بدنی و نقش آن در تحقق عدالت آموزشی است. اما چالش اساسی این است که چگونه می‌توان این اهداف را با بودجه محدود موجود محقق کرد؟ برای تحقق عدالت، همه دانش‌آموزان باید به امکانات ورزشی، فضاهای مناسب و برنامه‌های پرورشی دسترسی یکسان داشته باشند اما در شرایط کنونی، این دسترسی به شدت متفاوت است.

نگاهی به آمارهای جهانی؛ چالشی فراگیر

یونسکو در گزارش ۲۰۲۴ خود با عنوان « بررسی وضعیت جهانی آموزش تربیت بدنی در مدارس» اعلام کرده است که دو سوم کشورهای جهان کمتر از ۲ درصد از بودجه کل آموزش و پرورش خود را به تربیت بدنی اختصاص می‌دهند و تنها حدود ۱۰ درصد کشورها بیش از ۷ درصد از بودجه آموزشی را برای این بخش در نظر می‌گیرند. بر اساس این گزارش، بسیاری از دانش‌آموزان در سطح جهان حداقل آموزش تربیت بدنی را دریافت نمی‌کنند و دسترسی برابر به آموزش تربیت بدنی برای دختران و پسران فراهم نیست. همچنین کمبود معلم متخصص و تجهیزات مناسب در مدارس، کیفیت آموزش تربیت بدنی را محدود کرده است.

این آمار نشان می‌دهد که چالش تأمین بودجه کافی برای تربیت بدنی و فعالیت‌های پرورشی، یک مساله جهانی است. اما نکته مهم این است که حتی در کشورهایی که بودجه بیشتری اختصاص می‌دهند، همچنان با مساله عدالت در دسترسی مواجه هستند. این موضوع اهمیت توجه به توزیع عادلانه منابع را دوچندان می‌کند؛ صرف افزایش بودجه کافی نیست، بلکه باید این منابع به‌گونه‌ای هزینه شوند که همه دانش‌آموزان، صرف‌نظر از محل سکونت و وضعیت اقتصادی خانواده‌شان، از فرصت‌های یکسان برخوردار شوند.

بودجه‌ای ناچیز برای نیازهای بزرگ

«صادق حسین‌زاده ملکی» معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش در گفتگو با پژوهشگر ایرنا می‌گوید: سرانه پرورشی و ورزشی که از آن صحبت می‌شود، در بهترین حالت برای هر دانش‌آموز حدود ۳۰ هزار تومان است. البته باید تأکید کرد که این رقم صرفاً مربوط به سرانه پرورشی است و نه ورزشی. سرانه ورزشی قطعاً چندین برابر سرانه پرورشی است و همین موضوع نیز خود جای تأمل دارد. بنابراین وقتی از عدد ۳۰ هزار تومان صحبت می‌شود، نباید آن را سرانه ورزشی و پرورشی تلقی کرد، بلکه این رقم صرفاً به بخش پرورشی مربوط می‌شود؛ آن هم با فاصله‌ای معنادار نسبت به نیازهای واقعی جامعه دانش‌آموزی.

وی می افزاید: در خصوص این موضوع که گفته می‌شود سرانه به‌صورت یکسان به همه مدارس پرداخت می‌شود، باید تصریح کرد که اساساً چنین پرداختی وجود ندارد. بحث این بود که اگر همین بودجه متمرکزی که در حوزه پرورشی تعریف شده است، محاسبه و توزیع شود، عدد حاصل چه میزان خواهد بود. در حال حاضر نیز تخصیص این اعتبارات بر اساس مجموعه‌ای از شاخص‌ها، اولویت‌ها، فوریت‌ها و ضرورت‌ها انجام می‌شود. این اولویت‌ها و فوریت‌ها ناظر بر چارچوب‌ها و شاخص‌هایی است که در اسناد بالادستی تعریف شده‌اند. با این حال، از آنجا که همین میزان اعتبار مصوب نیز به‌طور کامل محقق نمی‌شود، ناچار هستیم تنها سهم بسیار اندکی از برخی امور پرورشی را پشتیبانی کنیم. از این منظر، طبیعی است که بخشی از دانش‌آموزان از برخی فرصت‌های تربیتی و پرورشی محروم بمانند.

معاون ورزشی و پرورشی وزارت آموزش و پرورش می‌گوید: در زمینه شاخص‌های برقراری عدالت آموزشی میان مدارس برخوردار و کمتر برخوردار نیز باید گفت که اگر همین سرانه اندک هم پرداخت شود، عمدتاً ناظر به مدارس دولتی است و ثانیاً بر اساس شاخص‌هایی صورت می‌گیرد که در برنامه هفتم توسعه و سایر اسناد بالادستی کشور مورد تأکید قرار گرفته‌اند. در این اسناد، توجه قابل‌توجهی به بحث عدالت شده است، اما واقعیت این است که این اعداد و ارقام به‌گونه‌ای نیست که بتواند پوشش مناسبی برای نیازهای واقعی مدارس ایجاد کند.

وی ادامه می‌دهد: بخش دیگری از این موضوع، ناظر به توجه جدی به برنامه‌های راهبردی پرورشی مدارس بر اساس اصول، شاخص‌ها و چارچوب‌های کلان اسناد بالادستی کشور است. اگر زمینه‌های مالی این برنامه‌ها در مجلس شورای اسلامی فراهم شود، این امید وجود دارد که از منظر ایجاد فرصت‌های تربیتی عادلانه، اتفاقات بسیار مثبتی در همه مدارس کشور رقم بخورد.

ملکی با اشاره به پرسشی درباره تضمین برخورداری همه دانش‌آموزان از خدمات پرورشی با سرانه فعلی می‌گوید: واقعیت این است که با سرانه‌های فعلی، چنین تضمینی وجود ندارد. با این حال، آنچه برای ما اهمیت دارد و همه در حال تلاش برای تحقق آن هستیم، این است که با وجود نابرابری‌هایی که در توزیع اعتبارات به‌ویژه در حوزه فرهنگی و تربیتی وجود دارد، بتوانیم همان سهم محدودی را که معمولاً به حوزه پرورشی اختصاص می‌یابد، بر اساس ضرورت‌ها، فوریت‌ها و اولویت‌ها و با دقت نظر بیشتری هزینه کنیم تا حداکثر بهره‌وری ممکن حاصل شود و بتوانیم تا حدی به معیارهای عدالت تربیتی و پرورشی نزدیک شویم.

وی اضافه می‌کند: بدیهی است که برای تحقق کامل عدالت تربیتی، نیاز به تدابیر اساسی‌تری وجود دارد. بودجه‌های فرهنگی و پرورشی در مقیاس کلان بودجه کشور، ارقام قابل‌توجهی نیستند اما اگر همین اعتبارات محدود با دقت و توجه بیشتری هزینه شوند، می‌توانند نقش مؤثری در کاهش آسیب‌های اجتماعی، مقابله با آن‌ها و همچنین ایجاد فرصت‌های نشاط‌آفرین برای تمرین مهارت‌های زندگی، کار گروهی و فعالیت‌های جمعی ایفا کنند. این رویکرد می‌تواند تجربه‌های شیرین و ماندگاری از فعالیت‌های مفید مدرسه‌ای و پرورشی را برای بسیاری از دانش‌آموزان رقم بزند.

معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش تصریح می‌کند: یکی از نکات مهمی که در برنامه‌های معاونت پرورشی به آن توجه شده، بحث بازنگری و پیگیری نحوه تخصیص سرانه‌هاست. اگر بخشی از این سرانه‌ها به‌درستی و با رویکرد کیفیت‌بخشی هزینه شود، ارتقای فضاهای پرورشی می‌تواند تأثیر مستقیمی در کاهش هزینه‌های مدارس داشته باشد. برای نمونه، اگر اردوگاه‌های دانش‌آموزی به‌صورت مناسب تجهیز و نگهداری شوند، بسیاری از هزینه‌هایی که امروز بر دوش دانش‌آموزان و مدارس قرار دارد، به شکل معناداری کاهش پیدا می‌کند.

این اظهار نظرها نشان می دهد که حتی از نگاه مسئولان، منابع موجود برای اجرای برنامه‌های پرورشی کافی نیست. اما موضوع مهم‌تر، تأثیر این محدودیت بر عدالت آموزشی است. مدارسی که در مناطق برخوردارتر قرار دارند، معمولا می‌توانند با کمک‌های داوطلبانه خانواده‌ها این کمبود را جبران کنند، اما در مناطق کم‌برخوردار و روستایی، چنین امکانی وجود ندارد و در نتیجه، دانش‌آموزان این مناطق از فرصت‌های پرورشی محروم می‌مانند.

تلاش برای بهبود؛ رویکردهای عملیاتی

«محمد جعفری» معاون تربیت بدنی و سلامت وزارت آموزش و پرورش در دوره آموزشی «ارزیابی و پایش مجتمع‌های آموزشی و ورزشی کشور» در باره اقدامات انجام‌شده، اعلام کرده است؛ اجرای چمن مصنوعی در کمتر از یک شبانه‌روز فقط شعار نبود؛ ما آن را عملی کردیم. هدف ما ایجاد الگویی دقیق، شفاف و قابل تکرار در سراسر کشور است.
تلاش برای ایجاد زیرساخت‌های ورزشی، قدم مثبتی است، اما برای تحقق عدالت آموزشی، باید اولویت‌بندی دقیقی صورت گیرد. اگر این زیرساخت‌ها ابتدا در مناطق محروم و کم‌برخورداری که فاقد امکانات اولیه هستند ایجاد شوند، می‌توانند به کاهش شکاف موجود کمک کنند. همچنین، ایجاد زیرساخت تنها بخشی از معادله است؛ بدون بودجه کافی برای اجرای برنامه‌ها و استفاده مستمر از این امکانات، تأثیر آن‌ها محدود خواهد ماند.

دیدگاه مجلس؛ واقعیت تخصیص بودجه

«رمضان رحیمی» عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی، درباره وضعیت بودجه آموزش و پرورش به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: کلیت بودجه آموزش و پرورش، متأسفانه در سال گذشته با کمبود مواجه بود و آنچه برای این وزارتخانه پیش‌بینی شده بود، به‌طور کامل محقق نشد. آموزش و پرورش برای آنکه بتواند علاوه بر پرداخت حقوق و دستمزد نیروهای خود، به موضوعات کیفی و تأمین سرانه مدارس ورود جدی داشته باشد، نیازمند بودجه مکفی است. متأسفانه در سال گذشته آنچه پیش‌بینی شده بود، در اختیار آموزش و پرورش قرار نگرفت.

رحیمی توضیح می دهد: بر اساس برآوردها، حدود ۷۰۰ همت برای آموزش و پرورش پیش‌بینی شده بود، اما آنچه در عمل تخصیص یافت، حدود ۴۸۰ همت بود. بخش قابل توجهی از اعتبارات پیش‌بینی‌شده، از جمله اعتبارات مربوط به سرانه‌های ورزشی و پرورشی، به‌طور کامل محقق نشد. این شکاف بین بودجه پیش‌بینی‌شده و تخصیص‌یافته، تأثیر مستقیمی بر عدالت آموزشی دارد. زمانی که سرانه‌های پرورشی و ورزشی محقق نمی‌شوند، مدارس ناچار می‌شوند از خانواده‌ها کمک بگیرند. این امر در مناطق برخوردار قابل اجرا است، اما در مناطق محروم، به معنای حذف کامل برنامه‌های پرورشی است و در نتیجه، شکاف میان دانش‌آموزان مناطق مختلف عمیق‌تر می‌شود.

چشم‌انداز سال جاری؛ امید به بهبود وضعیت

رحیمی درباره بودجه سال جاری به ایرنا می‌گوید: انتظار ما این است که در سال جاری، سازمان برنامه و بودجه و دولت، با همراهی مجلس، اهتمام جدی‌تری برای تحقق کامل بودجه پیش‌بینی‌شده آموزش و پرورش داشته باشند. برآورد بودجه این وزارتخانه برای سال جاری حدود هزار همت است. در کنار پرداخت حقوق، باید توجه ویژه‌ای به سرانه‌های پرورشی، ورزشی و همچنین سرانه دانش‌آموزی شود. بر اساس قانون اساسی، آموزش در کشور رایگان است و دانش‌آموزان باید بدون پرداخت هزینه در مدارس ثبت‌نام کنند. با این حال، در عمل شاهد هستیم که برخی مدارس به دلیل کمبود منابع مالی، از خانواده‌ها برای هزینه‌های جاری مدرسه مبالغی را دریافت می‌کنند.

این عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی تأکید می‌کند: سرانه دانش‌آموزی که از سوی آموزش و پرورش به حساب مدارس واریز می‌شود، باید صرف همین هزینه‌های جاری شود اما پرداخت این سرانه‌ها نیز در سال‌های اخیر ضعیف بوده است. تحقق کامل سرانه‌های دانش‌آموزی، پرورشی و ورزشی می‌تواند نقش مهمی در بهبود وضعیت آموزش و ارتقای کیفیت فعالیت‌های آموزشی و تربیتی مدارس ایفا کند.

افزایش بودجه پیش‌بینی‌شده به هزار همت، گامی مثبت است، اما تجربه سال گذشته نشان داده که تحقق کامل بودجه چالش اصلی است. برای تحقق عدالت آموزشی نه تنها باید بودجه کافی تخصیص یابد، بلکه باید مکانیسم‌های نظارتی دقیقی برای اطمینان از رسیدن این منابع به همه مدارس، به‌ویژه مدارس مناطق محروم، وجود داشته باشد.

جمع‌بندی

اگر نگاه ما به بودجه پرورشی کمی متفاوت شود و بتوانیم از سرانه صرفاً دانش‌آموزمحور عبور کرده و به سمت سرانه مدرسه‌محور حرکت کنیم، می‌توان به نتایج بهتری دست یافت. به‌عنوان مثال، اگر در طول سال و بر اساس برنامه راهبردی فرهنگی هر مدرسه، در چارچوب اصول، شاخص‌ها و سیاست‌های کلان وزارت آموزش و پرورش و اسناد بالادستی، حداقلی از اعتبار به هر مدرسه اختصاص یابد و سپس بر اساس رتبه‌بندی مدارس از نظر میزان بهره‌مندی و اثربخشی برنامه‌های پرورشی، تأمین اعتبار بیشتری صورت گیرد، می‌توان با بودجه‌هایی نه‌چندان زیاد اما هدفمند، تفاوتی معنادار در برنامه‌های پرورشی مدارس ایجاد کرد.

چالش اصلی پیش روی نظام آموزشی کشور، تنها محدودیت بودجه نیست؛ بلکه توزیع نابرابر منابع و فرصت‌ها در مدارس مختلف، مسئله را به یک معضل جدی تبدیل کرده است. سرانه ۳۰ هزار تومانی برای فعالیت‌های فرهنگی و پرورشی هر دانش‌آموز، اگرچه به ظاهر عدد کوچکی به نظر می‌رسد، در واقع نمایانگر محدودیت‌های جدی در تحقق اهداف تربیتی و پرورشی است. این عدد اندک، تنها در صورتی می‌تواند اثربخش باشد که با مدیریت هوشمندانه، برنامه‌ریزی دقیق و اولویت‌بندی صحیح مورد استفاده قرار گیرد و در کنار آن، بودجه پیش‌بینی‌شده برای آموزش و پرورش به‌طور کامل محقق شود. در غیر این صورت، این سرانه نه تنها کافی نیست، بلکه عملاً تفاوت‌های نابرابر میان دانش‌آموزان مناطق برخوردار و محروم را تشدید می‌کند.

تحقق عدالت آموزشی در عمل نیازمند آن است که منابع به‌گونه‌ای توزیع شوند که دانش‌آموزان همه مناطق، صرف‌نظر از موقعیت جغرافیایی و وضعیت اقتصادی خانواده‌ها، از فرصت‌های برابر برخوردار باشند. تجربه نشان داده است که مدارسی که در مناطق برخوردار قرار دارند، می‌توانند با کمک‌های داوطلبانه خانواده‌ها و امکانات جانبی، کمبود بودجه را جبران کنند؛ اما دانش‌آموزان مناطق محروم در صورت نبود حمایت کافی، از دسترسی به برنامه‌های پرورشی و ورزشی محروم خواهند شد و شکاف فرصت‌ها هر روز عمیق‌تر می‌شود.

در کنار توزیع عادلانه، مدیریت کارآمد و شفاف منابع و اعتبارات نقش تعیین‌کننده‌ای در تأثیرگذاری سرانه‌ها دارد. حتی اگر بودجه کافی تخصیص یابد، بدون نظارت دقیق و استفاده بهینه، اثرگذاری آن محدود خواهد بود و عدالت آموزشی تحقق نمی‌یابد. بنابراین، موفقیت برنامه‌های پرورشی و ورزشی مدارس تنها با افزایش بودجه ممکن نیست، بلکه مستلزم تلفیق بودجه کافی، مدیریت هوشمند و توزیع عادلانه است تا تمامی دانش‌آموزان بتوانند از امکانات و فرصت‌های برابر بهره‌مند شوند.

بدون توجه همزمان به این عوامل، شکاف میان دانش‌آموزان مناطق مختلف نه تنها کاهش نمی‌یابد، بلکه عمق آن بیشتر خواهد شد و نسل آینده با فرصت‌های نابرابر پرورش خواهد یافت. از این رو، سرانه ۳۰ هزار تومانی و بودجه‌های محدود تنها زمانی می‌توانند به بهبود عدالت آموزشی کمک کنند که با سیاست‌گذاری هوشمندانه، توزیع عادلانه و مدیریت شفاف همراه شوند؛ رویکردی که می‌تواند مسیر تحقق عدالت تربیتی و پرورشی در کشور را هموار کند و زمینه رشد متوازن همه دانش‌آموزان را فراهم آورد. آنچه امروز لازم است، تعهد جدی همه دست‌اندرکاران برای تحقق وعده قانون اساسی درباره آموزش رایگان و برابر برای همه است؛ وعده‌ای که تحقق آن، آینده کشور را رقم خواهد زد.