وقتی جهان هفته کتاب را جشن می‌گیرد

به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی رواج ۲۴ به نقل از ایرنا ، در تقویم جهانی، کتاب روزها و هفته‌های ویژه‌ای دارد؛ روزی برای یادبود نویسندگان بزرگ، هفته‌ای برای مطالعه و جشن‌هایی که از دهلی‌نو تا لندن و از تهران تا ریودوژانیرو برگزار می‌شوند. این مناسبت‌ها نه‌تنها سوادآموزی را ترویج می‌کنند، بلکه گفت‌وگوی فرهنگی و همدلی جهانی را زنده نگه می‌دارند.

کتاب تنها یک رسانه نیست، بلکه جشن مشترک فرهنگ‌هاست. از رژه‌های رنگارنگ کودکان در استرالیا تا سنت پاییزی مطالعه در ژاپن، از پایتخت کتاب در ریودوژانیرو تا یادبود شکسپیر و سروانتس در روز جهانی کتاب، هر کشور روایت خاص خود را دارد. ایران نیز هر سال در نیمه آبان با هفته ملی کتاب، سراسر کشور را به صحنه‌ای برای همدلی و خواندن بدل می‌کند.

هند

هفته ملی کتاب در هند هر سال از ۱۴ تا ۲۰ نوامبر (۲۳ تا ۲۹ آبان) برگزار می‌شود و متولی آن «بنیاد ملی کتاب» (NBT) است که در ۱۹۵۷ به‌عنوان نهاد عالی توسعه خواندن تأسیس شد.

آغاز هفته در ۱۴ نوامبر (۲۳ آبان) با «روز کودک» در هند هم‌زمان است؛ این تاریخ به یاد «جواهر لعل نهرو» نخست‌وزیر نخست هند و حامی آموزش کودکان تعیین شده و از این رهگذر، هفته کتاب به‌طور نمادین با ادبیات کودک و ترویج خواندن در نسل‌های جوان گره می‌خورد.

اهداف این هفته در هندوستان، ترویج فراگیر خواندن با اجرای برنامه‌های ملی برای دسترسی به کتاب در سنین و زبان‌های مختلف و هم‌افزایی اجتماعی با محوریت کتاب در نمایشگاه‌های کتاب و جشنواره‌های ادبی زیر نظر بنیاد ملی کتاب هند است.

ژاپن

در ژاپن، دوره‌ای موسوم به «هفته مطالعه» یا «کمپین خواندن» از ۲۷ اکتبر تا ۹ نوامبر (۵ تا ۱۸ آبان) اجرا می‌شود و به‌طور رسمی با «روز فرهنگ» این کشور پیوند دارد؛ خواندن از دیرباز یک سرگرمی محبوب در ژاپن بوده و نرخ‌های بالای سوادآموزی و حضور گسترده کتابخانه‌ها این فرهنگ را پشتیبانی می‌کند.

پاییز در فرهنگ ژاپنی «فصل مطالعه» به‌شمار می‌رود؛ کوتاه‌شدن روزها و افزایش فعالیت‌های درون‌ خانه‌، فرصت مناسبی برای خواندن فراهم می‌کند. منابع فرهنگی عامه، این دوره را برای بهره‌برداری از «فصل طلایی مطالعه» مناسب می‌دانند.

این روزها با فرهنگ و هنر ژاپن پیوند عمیقی دارد و هم‌زمان با روز فرهنگ، ارزش‌های زیبایی‌شناختی و هنری مرتبط با ادبیات را ارج می‌نهد. در این روزها کمپین‌های رسانه‌ای، فعالیت کتابخانه‌ها و حضور پررنگ خواندن در زندگی روزمره و رفت‌وآمدهای شهری، تصویری از کتابخوانی در جامعه ژاپنی را به نمایش می‌گذارند.

استرالیا؛ هفته کتاب کودکان

هفته کتاب کودکان در استرالیا از سوی شورای کتاب کودکان استرالیا (CBCA) برگزار می‌شود و در دهه‌های اخیر در ماه اوت (مرداد) برنامه‌ریزی می‌شود؛ این رویداد دارای مضمون مشترکی است که سالانه انتخاب می‌شود. است که از سال ۱۹۴۵ تاکنون استمرار یافته و از ۱۹۸۷ به‌صورت سراسری با رأی اعضا انتخاب می‌شود.

زمان‌بندی در ماه اوت با چرخه سال تحصیلی و برنامه‌های مدرسه‌ای هم‌خوانی دارد و شورای کتاب کودکان استرالیا تاریخ دقیق هر سال را با توجه به اجراپذیری برنامه‌های آموزشی و فرهنگی تعیین می‌کند؛ در سال ۲۰۲۰ به‌طور استثنایی در اکتبر برگزار شد که بازتاب شرایط خاص آن سال مثل همه‌گیری کرونا بود.

این برنامه با هدف ترویج خواندن در مدارس و تمرکز بر دانش‌آموزان با مضامین الهام‌بخش و مشارکت نویسندگان و تصویرگران این کشور برگزار می‌شود.

استفاده از تصویرگر برگزیده سال برای هویت بصری هفته و پیوند دادن جوایز کتاب با فعالیت‌های ترویجی، بخش مهم این هفته کتاب در استرالیاست.

بریتانیا و ایرلند: روز/هفته جهانی کتاب

در بریتانیا و ایرلند، «روز جهانی کتاب» هر سال در نخستین پنج‌شنبه ماه مارس (اسفند ماه) برگزار می‌شود؛ کودکان در آموزش رسمی بن-کارت کتاب دریافت می‌کنند و برنامه‌ها توسط خیریه روز جهانی کتاب (World Book Day) اجرا می‌شود. نخستین بزرگداشت این روز در بریتانیا در سال ۱۹۹۸ ثبت شده است. برخی روایت‌ها ریشه الهام فرهنگی این آیین را به سنت کاتالونیا در روز سن‌جُرجی (سنت جوردی) مرتبط می‌دانند که در آن کتاب و گل رز اهدا می‌شود.

سازمان‌دهندگان بریتانیایی تاریخ را از ۲۳ آوریل (تاریخ رایج جهانی) به مارس منتقل کردند تا با تعطیلات عید پاک مدارس و هم‌زمانی با روز سن‌جُرج تداخل نداشته باشد.

دسترسی برابر برای کودکان: توزیع بن‌کارت برای خرید کتاب و فعالیت‌های گسترده مدرسه‌ای.

تقویت فرهنگ مطالعه و آگاهی عمومی: کارزارهای رسانه‌ای و رویدادهای مردمی برای جشن ادبیات در همه سنین.

آمریکا؛ هفته ملی کتابخانه

«هفته ملی کتابخانه» از سال ۱۹۵۸ به ابتکار انجمن کتابخانه‌های آمریکا (ALA) آغاز شد و هر سال در آوریل (فروردین) در سراسر کشور برگزار می‌شود. نخستین دوره با شعار «بیدار شو و بخوان» (Wake Up and Read) در ۱۶–۲۲ مه ۱۹۵۸ برگزار شد و از ۱۹۷۴ انجمن کتابخانه‌های آمریکا تنها متولی آن شد.

در میانه دهه ۱۹۵۰، پژوهش‌ها نشان دادند آمریکایی‌ها هزینه و زمان بیشتری صرف رادیو، تلویزیون و آلات موسیقی می‌کنند و کمتر کتاب می‌خوانند؛ در پاسخ، انجمن کتابخانه‌های آمریکا و ناشران آمریکایی «کمیته ملی کتاب» را در ۱۹۵۴ تشکیل دادند تا با یک هفته ملی، توجه عمومی به کتابخانه و مطالعه را احیا کنند.

هدف این رویداد حمایت از کتابخانه‌ها و کتابداران و ارتقای جایگاه اجتماعی کتابخانه‌ها و افزایش استفاده عمومی است، آگاهی‌بخشی با کارزارهای موضوعی، مشارکت همه انواع کتابخانه‌ها (مدرسه‌ای، عمومی، دانشگاهی و تخصصی) و پیوستگی سالانه از ۱۹۵۸ تاکنون، بخشی از ویژگی‌های این رویداد فرهنگی بوده است.

آفریقای جنوبی

هر سال در هفته نخست سپتامبر، که در سال‌های اخیر بین ۵ تا ۱۱ سپتامبر (۱۴ تا ۲۰ شهریور) به همت شورای توسعه کتاب آفریقای جنوبی (SABDC) با همکاری وزارت فرهنگ و هنر این کشور هفته کتاب آفریقای جنوبی برگزار می‌شود. علت انتخاب این تاریخ این همزمانی آن با روز جهانی سوادآموزی (۸ سپتامبر) بوده تا اهمیت کتاب‌خوانی در توسعه ملی نشان داده شود.

آغاز این برنامه در سال ۲۰۱۰ پس از انتشار گزارشی در ۲۰۰۷ بود که نشان داد تنها ۱۴٪ مردم آفریقای جنوبی کتاب می‌خوانند و ۵۱٪ خانواده‌ها حتی یک کتاب غیردرسی در خانه ندارند!

هفته کتاب در آفریقای جنوبی منجر به شکل گرفتن کارزارهای ملی با شعارهایی مانند «کتاب‌های زندگی ما» برای نشان دادن نقش کتاب در رشد فردی و اجتماعی، برنامه‌های گسترده در مدارس، کتابخانه‌ها و جوامع محلی برای ترویج مطالعه و تأکید بر مطالعه به زبان‌های بومی، داستان‌گویی، شعرخوانی و مناظره‌ درباره کتاب‌ها شد.

از سوی دیگر انجمن کتابخانه‌های آفریقای جنوبی (LIASA) از سال ۲۰۰۱ هفته کتابخانه‌های آفریقای جنوبی را از ۱۷ تا ۲۳ مارس (۲۷ اسفند تا ۳ فروردین) جشن می‌گیرد، کتابخانه‌های سراسر این کشور از این رویداد سالانه به عنوان فرصتی برای معرفی خدمات خود به کاربران، جامعه و همچنین تصمیم‌گیرندگان و مقامات دولتی استفاده می‌کنند.

ایران: هفته ملی کتاب، کتاب‌خوانی و کتابداری

ایران هر سال «هفته ملی کتاب، کتاب‌خوانی و کتابداری» را در نیمه آبان برگزار می‌کند؛ نخستین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران در زمستان سال ۱۳۷۲ برگزار شد اما در سال‌ بعد به پاییر منتقل شد و قرارگرفتن هفته در نیمه آبان با تقویم فرهنگی و آموزشی کشور هم‌خوانی دارد و امکان اجرای برنامه‌های گسترده در کتابخانه‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها را فراهم می‌کند؛ شعار این هفته سالانه مشخص می‌شود و جهت‌گیری فرهنگی هفته را مشخص می‌کند.

هدف اصلی هفته کتاب در ایران گسترش زیرساخت و دسترس‌پذیری است، افتتاح کتابخانه‌های جدید و تقدیر از فعالان حوزه کتاب و کتابداری، برگزاری نشست‌های نقد کتاب، نمایشگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی و تحلیل و بررسی، بخشی از این برنامه‌هاست که منجبر به ارتقای فرهنگ مطالعه و همدلی اجتماعی می‌شود.

روزها و هفته‌های جهانی کتاب

یونسکو و نهادهای فرهنگی بین‌المللی چند مناسبت مهم جهانی را برای بزرگداشت کتاب و مطالعه تعیین کرده‌اند. این مناسبت‌ها در کشورهای مختلف به شکل‌های متفاوتی برگزار می‌شوند، اما ریشه همه آن‌ها در ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی و حمایت از نویسندگان و ناشران است.

روز جهانی کتاب و حق مؤلف (World Book and Copyright Day)

۲۳ آوریل (۳ اردیبهشت) هر سال بر اساس تقویم یونسکو (از سال ۱۹۹۵)، این روز مصادف با سالگرد درگذشت سه نویسنده بزرگ جهان است: ویلیام شکسپیر، میگل دِ سروانتس و اینکا گارسلاسو دِ لا وگا. هدف از انتخاب این روز ترویج مطالعه، نشر کتاب و آگاهی از حقوق مؤلفان بوده است و در کشورهای عضو یونسکو برنامه‌های گسترده‌ای از جمله نمایشگاه‌های کتاب، نشست‌های ادبی، و فعالیت‌های آموزشی برگزار می‌شود.

هفته جهانی رمان (World Novel Week)

هر سال از ۱۳ اکتبر (۲۱ مهر) آغاز می‌شود. یونسکو این هفته فرهنگی را در سال ۲۰۲۱ تصویب کرد، این روز به عنوان نماد جهانی برای بزرگداشت رمان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گونه‌های ادبی تعیین شد و هدف آن حمایت از نویسندگان، ناشران و خلاقیت ادبی، و تقویت گفت‌وگوی فرهنگی از طریق رمان است. در این هفته نشست‌های بین‌المللی، معرفی آثار مهم و برنامه‌های آموزشی برای نسل جوان برگزار می‌شود.

پایتخت جهانی کتاب (World Book Capital)

هر سال یک شهر از سوی یونسکو به عنوان «پایتخت جهانی کتاب» انتخاب می‌شود. هدف از این انتخاب اجرای برنامه‌های یک‌ساله برای ترویج کتاب‌خوانی و توسعه صنعت نشر در سطح شهری و ملی است.

در سال ۲۰۲۵، شهر ریودوژانیرو از سوی یونسکو به‌عنوان پایتخت جهانی کتاب انتخاب شد؛ افتخاری که هر سال به یک شهر اعطا می‌شود تا برنامه‌های گسترده‌ای برای ترویج کتاب‌خوانی، حمایت از نویسندگان و تقویت صنعت نشر اجرا کند. ریودوژانیرو با شعار «کتاب برای همه» تمرکز خود را بر دسترس‌پذیری ادبیات برای اقشار محروم، تقویت کتابخانه‌های عمومی و گسترش برنامه‌های فرهنگی در محله‌های کم‌برخوردار قرار داده است.

مهم‌ترین جشنواره کتاب ریودوژانیرو، «بینال کتاب» (Bienal do Livro) است که در سال ۲۰۲۵ به اوج خود رسید و نقش محوری در برنامه‌های پایتخت جهانی کتاب ایفا کرد.

در سال ۲۰۲۵، هم‌زمان با انتخاب ریودوژانیرو به‌عنوان پایتخت جهانی کتاب از سوی یونسکو، بیست‌ودومین دوره بینال کتاب ریودوژانیرو از ۱۲ تا ۲۲ ژوئن (۲۲ خرداد تا ۱ تیر) برگزار و به‌عنوان بزرگ‌ترین رویداد ادبی آمریکای جنوبی شناخته شد. این جشنواره با حضور ۱٬۸۵۰ نویسنده، ۵۷۰ ناشر، و ۷۴۰ هزار بازدیدکننده رکوردهای جدیدی ثبت کرد و بیش از ۶٫۸ میلیون نسخه کتاب به فروش رسید.

در کنار فروش و معرفی کتاب، این جشنواره میزبان نشست‌های تخصصی درباره سیاست‌های نشر، همکاری‌های بین‌المللی، و آینده ادبیات در فضای دیجیتال بود.