تقطیع؛ هنر پنهان فریب در اخبار جعلی

به گزارش گروه اجتماعی رواج ۲۴، در عصر رسانه‌های دیجیتال، واقعیت نه تنها در معرض تحریف مستقیم بلکه در معرض «تقطیع هدفمند» نیز قرار دارد؛ پدیده‌ای که شاید خطرناک‌تر از دروغ صریح باشد. تقطیع، یعنی بریدن بخشی از واقعیت برای ساختن روایتی جدید. این روش یکی از ابزارهای اصلی تولید و انتشار اخبار جعلی است که در ظاهر به واقعیت وفادار می‌ماند، اما در عمل معنای آن را وارونه می‌کند.

از منظر کارشناسی در حوزه‌ی راستی‌آزمایی، تقطیع را می‌توان دستکاری نرم واقعیت نامید. برخلاف جعل کامل، در این‌جا دروغ آشکار وجود ندارد، بلکه با حذف یا انتخاب گزینشی بخش‌هایی از تصویر، ویدیو یا گفته، مخاطب به سمت برداشت نادرست هدایت می‌شود. رسانه‌ها، کاربران شبکه‌های اجتماعی و حتی نهادهای سیاسی گاه از این روش برای القای روایت مطلوب خود بهره می‌برند.

چگونه تقطیع عمل می‌کند؟

تقطیع معمولاً در سه سطح انجام می‌شود: متنی، تصویری و زمانی. در تقطیع متنی، بخشی از یک جمله یا نقل قول جدا می‌شود تا معنایی متفاوت القا کند. برای مثال، جمله‌ی «ما هنوز شواهد قطعی نداریم» وقتی فقط بخش دومش یعنی «شواهد قطعی نداریم» منتشر شود، معنای انکارآمیز پیدا می‌کند. در تقطیع تصویری، بخشی از یک عکس یا ویدیو بریده می‌شود تا زمینه‌ی واقعی از بین برود؛ صحنه‌ای از درگیری ممکن است بدون نمایش لحظه‌ی آغاز آن، تصویری از خشونت یک‌طرفه بسازد. تقطیع زمانی نیز زمانی رخ می‌دهد که ترتیب رویدادها جابه‌جا یا بخشی از زمان حذف می‌شود تا حس متفاوتی به بیننده منتقل شود.

انگیزه‌های پشت تقطیع

تقطیع معمولاً با هدف جلب توجه، جهت‌دهی افکار عمومی، یا تأثیرگذاری سیاسی و اقتصادی انجام می‌شود. در فضای شبکه‌های اجتماعی که سرعت انتشار از صحت خبر مهم‌تر شده است، تقطیع ابزاری کارآمد برای ساخت تیترهای جذاب و احساس‌برانگیز است. در سطح سیاسی، بازیگران از تقطیع برای ساخت دشمن یا قهرمان مصنوعی استفاده می‌کنند؛ در حالی که در سطح تجاری، برندها ممکن است از آن برای تبلیغات فریبنده بهره ببرند. از دید آموزشی، شناخت این انگیزه‌ها نخستین گام برای مقابله با آن است.

تأثیر تقطیع بر ادراک عمومی

مطالعات نشان می‌دهد که مخاطبان معمولاً در مواجهه با محتوای تقطیع‌شده، کمتر از اخبار کاملاً جعلی دچار تردید می‌شوند، چون بخشی از آن را واقعی می‌دانند. این همان اثر واقع‌نمایی جزئی است؛ ذهن ما تمایل دارد از اطلاعات ناقص، تصویر کاملی بسازد. بنابراین، حتی اگر بعداً تکذیبیه‌ای منتشر شود، برداشت اولیه در ذهن مخاطب باقی می‌ماند.

آموزش رسانه‌ای، سپر دفاعی جامعه

در برابر چنین پدیده‌ای، راهکار اصلی نه فقط فیلتر کردن محتوا بلکه توانمندسازی مخاطب است. آموزش رسانه‌ای باید به مردم بیاموزد که چگونه منبع را بررسی کنند، نسخه‌ی کامل ویدیو یا متن را بیابند، و از انتشار سریع محتوا بدون زمینه بپرهیزند. خبرنگاران نیز باید با رعایت اصول اخلاق حرفه‌ای، از تقطیع ناخواسته در گزارش‌های خود پرهیز کنند. درج لینک کامل، ذکر منبع اولیه و توضیح شرایط ضبط یا بیان یک گفته، از حداقل‌های صداقت رسانه‌ای است.

تقطیع، هنر فریب در پوشش واقعیت است. در جهانی که هر کلیپ چندثانیه‌ای می‌تواند افکار عمومی را جهت دهد، مسئولیت آگاهی‌بخشی و دقت دوچندان شده است. خبرنگاران، راستی‌آزمایان و کاربران حرفه‌ای شبکه‌های اجتماعی باید بدانند که مبارزه با اخبار جعلی تنها با کشف دروغ‌ها ممکن نیست؛ بلکه باید نیمه‌حقیقت‌ها را نیز شناسایی و آشکار کرد. آموزش در این زمینه نه یک گزینه، بلکه ضرورتی برای سلامت اطلاع‌رسانی و اعتماد اجتماعی است.