بررسی ادعای گم‌شدن ۹۵ میلیارد دلار از صادرات غیرنفتی

سرویس راستی‌آزمایی، پایگاه تحلیلی_خبری رواج۲۴؛ اخیراف حمید رسایی نماینده مردم تهرن در مجلس ادعا است که طی شش سال گذشته، حدود ۲۷۰ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی از کشور انجام شده، اما نزدیک به ۹۵ میلیارد دلار از ارز حاصل از این صادرات (حدود ۳۵ درصد) هنوز به چرخه رسمی اقتصاد بازنگشته است.
این عدد در فضای اقتصادی کشور بازتاب گسترده‌ای داشته و پرسش‌های متعددی درباره صحت و منبع آن مطرح شده، در این گزارش صحت این ادعا مورد بررسی قرار گرفته است.
روند صادرات غیرنفتی در سال‌های اخیر
بر پایه داده‌های رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران و بانک مرکزی، مجموع صادرات غیرنفتی کشور از ابتدای سال ۱۳۹۷ تا نیمه نخست ۱۴۰۴ به رقمی نزدیک به ۲۷۰ میلیارد دلار رسیده است. این رقم شامل صادرات بخش‌های صنعتی، معدنی، کشاورزی و پتروشیمی می‌شود و بیانگر سهم قابل توجه تجارت غیرنفتی در اقتصاد ایران است؛ به‌ویژه در دوره‌ای که کشور تحت فشار شدید تحریم‌های مالی و بانکی قرار داشته است.
آمار سالانه نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۷، صادرات غیرنفتی حدود ۳۶ میلیارد دلار بوده و در سال ۱۳۹۸ به ۴۰ میلیارد دلار رسیده است. هرچند در همان دوره، نوسانات ناشی از تحریم‌ها و تغییر نرخ ارز تأثیر محسوسی بر عملکرد صادرکنندگان گذاشت. در بازه‌ی چهارساله ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰، مجموع صادرات به ۱۲۲ میلیارد دلار افزایش یافت و تمرکز اصلی بر محصولات پتروشیمی، فلزات و مواد معدنی بود. از سال ۱۴۰۱ تاکنون نیز، طبق داده‌های رسمی، بیش از ۱۴۶ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی به ثبت رسیده است.
فقط در نیمه نخست سال ۱۴۰۴، میزان صادرات غیرنفتی به ۲۵ میلیارد و ۹۴۴ میلیون دلار رسیده که گمرک آن را تأیید کرده است. گزارش‌های مرکز آمار ایران نیز همین حدود را تأیید می‌کند و بر افزایش تنوع بازارهای هدف، به‌ویژه کشورهای همسایه مانند عراق، ترکیه، افغانستان و امارات تأکید دارد. در سطح بین‌المللی، بانک جهانی در گزارش اقتصادی خود، صادرات غیرنفتی ایران را معادل ۱۱ درصد از تولید ناخالص داخلی غیرنفتی برآورد کرده است؛ عددی که همخوانی نسبی با داده‌های داخلی دارد.
چالش بازگشت ارز صادراتی
اما پرسش اصلی در این میان، سرنوشت ارز حاصل از صادرات است. طبق آمار رسمی بانک مرکزی، از مجموع حدود ۲۷۰ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی طی این سال‌ها، ۹۵ میلیارد دلار از ارز حاصل هنوز وارد سامانه‌های رسمی مانند نیما نشده است. به‌عبارت دیگر، حدود یک‌سوم ارز صادراتی به چرخه رسمی اقتصاد بازنگشته است.
بیشترین سهم این عدم بازگشت مربوط به صادرکنندگان خصوصی و شبه‌دولتی است؛ شرکت‌هایی که ارز خود را به‌صورت مستقیم در بازار آزاد عرضه کرده یا آن را برای واردات غیررسمی و تسویه حساب‌های خارجی استفاده کرده‌اند. در بازه‌ی ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰، حدود ۳۰ میلیارد دلار از مجموع ۱۲۲ میلیارد دلار صادرات بازنگشته است و در دوره‌ی ۱۴۰۱ تا نیمه ۱۴۰۴ نیز بیش از ۵۶ میلیارد دلار از ۱۴۶ میلیارد دلار صادرات به سامانه‌های رسمی بازنگشته است.
سازمان توسعه تجارت و گمرک ایران در گزارش‌های اخیر خود، تحریم‌های بانکی، محدودیت‌های نقل‌وانتقال ارزی و تفاوت نرخ‌ها در بازار آزاد و رسمی را از عوامل اصلی این وضعیت عنوان کرده‌اند. در عین حال، مقامات اقتصادی کشور بارها بر لزوم بازگشت کامل ارز حاصل از صادرات برای حفظ ثبات بازار ارز و تقویت منابع ارزی دولت تأکید کرده‌اند.
جمع‌بندی
بنابراین با کنار هم قرار دادن داده‌های گمرک، بانک مرکزی، مرکز آمار و گزارش‌های بین‌المللی مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول، می‌توان گفت ادعای مطرح‌شده مبنی بر صادرات ۲۷۰ میلیارد دلاری و بازنگشتن ۹۵ میلیارد دلار ارز صادراتی، با ارقام رسمی تطابق دارد.
هرچند عوامل ساختاری مانند تحریم‌ها، تفاوت نرخ ارز و ضعف نظارت در بخش خصوصی در این مسئله مؤثر بوده‌اند، اما واقعیت آن است که بازگشت ناقص ارز صادراتی به یکی از چالش‌های مزمن اقتصاد ایران در سال‌های اخیر تبدیل شده است، چالشی که بدون اصلاح سیاست‌های ارزی و تقویت نظام شفافیت تجاری، بعید است به‌سادگی حل شود.
///انتهای پیام