بررسی ادعای عدم بازگشت ۱۱۶ میلیارد دلار ارز صادراتی به کشور

سرویس راستی‌آزمایی، پایگاه تحلیلی ـ خبری رواج۲۴؛ اخیراً صمصامی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، ادعا کرده است که بر اساس آمارهای به‌روز صادرات غیرنفتی از سال ۱۳۹۷ تا آذر ۱۴۰۴، بیش از ۱۱۶ میلیارد دلار ارز به کشور بازنگشته، ادعایی که هم‌زمان با اشاره به معطل ماندن تولیدکنندگان در صف تخصیص بیش از ۲۰ میلیارد دلار ارز واردات مطرح شده است. اما داده‌های رسمی درباره بازگشت ارز صادراتی و وضعیت تخصیص ارز چه می‌گویند؟

برای بررسی این ادعا، داده‌های رسمی منتشرشده از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و گمرک ایران، و همچنین گزارش‌های نهادهای بین‌المللی مانند صندوق بین‌المللی پول (IMF) و بانک جهانی مرور شده است. تمرکز این بررسی بر آمارهای در دسترس عمومی تا آذر ۱۴۰۴ است؛ با این توضیح که آمار تجمیعی «ارز بازنگشته» معمولاً به‌صورت جزئی و شفاف در گزارش‌های عمومی منتشر نمی‌شود و بخش مهمی از آن در گزارش‌های داخلی نهادهای سیاست‌گذار قرار دارد.

آمار صادرات غیرنفتی و بازگشت ارز؛ چه چیزی منتشر شده است؟

بر اساس داده‌های رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران، صادرات غیرنفتی کشور در شش‌ماهه نخست سال ۱۴۰۴ حدود ۲۵.۹۴ میلیارد دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش حدود ۹ درصدی را نشان می‌دهد. با وجود این کاهش، تراز تجاری غیرنفتی در این دوره مثبت گزارش شده است.

اما در مورد «بازنگشت ارز صادراتی»، آمارهای عمومی بانک مرکزی عدد تجمیعی مشخصی از سال ۱۳۹۷ تا آذر ۱۴۰۴ ارائه نمی‌دهد. گزارش‌های رسمی پیشین بانک مرکزی برای دوره‌های مشابه تا پایان ۱۴۰۳، ارقامی پایین‌تر از عدد ۱۱۶ میلیارد دلار را نشان می‌دهد؛ معمولاً در بازه‌ای حدود ۶۰ تا ۸۰ میلیارد دلار، که بخش قابل‌توجهی از آن نیز به صادرکنندگان بزرگ دولتی و شبه‌دولتی نسبت داده شده است.

وضعیت تخصیص ارز واردات و صف تولیدکنندگان

بانک مرکزی اعلام کرده است که از ابتدای سال ۱۴۰۴ تا آذرماه، بیش از ۴۰ میلیارد دلار ارز برای واردات تأمین و تخصیص داده شده است؛ رقمی که شامل حدود ۲۱.۲ میلیارد دلار برای کالاهای اساسی و دارو می‌شود. در همین بازه، گمرک ایران میزان واردات را حدود ۲۸.۴ میلیارد دلار اعلام کرده است.

با این حال، در گزارش‌های رسمی منتشرشده، آماری شفاف درباره «صف تخصیص ارز» یا مدت انتظار تولیدکنندگان برای دریافت ارز وجود ندارد. آنچه در داده‌ها دیده می‌شود، تمرکز بانک مرکزی بر اولویت‌بندی تخصیص ارز برای کالاهای اساسی و بخش‌های حساس است؛ موضوعی که می‌تواند به ایجاد تأخیر برای سایر بخش‌ها منجر شود، اما عدد مشخصی از حجم صف یا میزان معطلی به‌صورت رسمی منتشر نشده است.

داده‌های بین‌المللی چه تصویری می‌دهند؟

برآوردهای صندوق بین‌المللی پول نشان می‌دهد صادرات غیرنفتی ایران در فاصله سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۵ مجموعاً در بازه‌ای حدود ۲۵۰ تا ۲۷۰ میلیارد دلار قرار داشته است. با این حال، این گزارش‌ها وارد جزئیات مربوط به بازگشت ارز صادراتی یا سازوکار تخصیص ارز واردات نمی‌شوند و بیشتر بر چالش‌های کلی اقتصاد ایران، از جمله تحریم‌ها و محدودیت‌های ارزی، تمرکز دارند.

بانک جهانی نیز در گزارش‌های خود به ضعف سرمایه‌گذاری، فشارهای ارزی و محدودیت‌های تجاری اشاره کرده، اما آماری مستقل درباره میزان ارز بازنگشته یا صف تخصیص ارز ارائه نمی‌دهد.

جمع‌بندی

بنابراین مرور داده‌های رسمی نشان می‌دهد عدد دقیق و تجمیعی «بازنگشت ۱۱۶ میلیارد دلار ارز صادراتی» به‌صورت شفاف در گزارش‌های عمومی بانک مرکزی یا گمرک منتشر نشده است. آمارهای موجود، از وجود چالش جدی در بازگشت ارز صادراتی حکایت دارد، اما ارقام اعلام‌شده در گزارش‌های رسمی تاکنون کمتر از رقم مطرح‌شده بوده‌اند و جزئیات آن نیازمند انتشار گزارش‌های دقیق‌تر از سوی نهادهای مسئول است.

در مورد صف تخصیص ارز واردات نیز، هرچند تأمین بیش از ۴۰ میلیارد دلار ارز در سال جاری تأیید می‌شود، اما نبود آمار شفاف درباره میزان صف و مدت انتظار تولیدکنندگان، امکان داوری دقیق درباره بخش دوم ادعا را محدود می‌کند. در مجموع، داده‌ها وجود مسئله ارزی را تأیید می‌کنند، اما برای اثبات عدد و ابعاد دقیق ادعا، شفافیت آماری بیشتری لازم است.

/// انتهای پیام