بررسی ادعای افزایش فوری تجارت ایران و اتحادیه اوراسیا/ تجارت با اوراسیا واقعاً ۳۵ درصد جهش کرد؟

سرویس راستی‌آزمایی، پایگاه تحلیلی-خبری رواج۲۴؛ اخیراً برخی رسانه‌های به نقل از آلکسی اورچوک، معاون نخست‌وزیر روسیه، این گزاره را بازتاب دادند که «امضای توافق تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا به‌طور فوری به رشد ۳۵ درصدی تجارت دو طرف منجر شده است.» ادعایی که در نگاه نخست چشمگیر به نظر می‌رسد، اما بررسی داده‌ها و اظهارنظرهای رسمی نشان می‌دهد واقعیت ماجرا پیچیده‌تر از این عدد ساده است.

پیش‌زمینه؛ تجربه توافق موقت

پیش از توافق تجارت آزاد، ایران از سال ۲۰۱۸ وارد یک توافق موقت با اتحادیه اوراسیا شد. در همین چارچوب، رئیس هیأت اجرایی کمیسیون اقتصادی اوراسیا، در دی‌ماه ۱۴۰۳ و در دیدار با وزیر صمت ایران اعلام کرد: «اجرای توافقنامه موقت از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳ باعث شد گردش تجاری طرفین تقریباً دو برابر شود.»

او همچنین به آمار تازه اشاره کرد و گفت: «در ۱۰ ماهه سال ۲۰۲۴ میلادی، مبادلات تجاری ایران و اتحادیه اوراسیا ۱۲.۸ درصد رشد داشته است؛ به‌طوری که صادرات اوراسیا به ایران ۱۶ درصد و واردات از ایران هشت درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش یافته است.» این اظهارنظر نشان می‌دهد رشد تجارت در قالب توافق‌های ترجیحی و موقت، یک روند تدریجی و مستمر بوده است، نه یک جهش لحظه‌ای.

داده‌ها و اظهارنظرهای داخلی

در ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۴، محمد دهقان‌دهنوی، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران، ابعاد توافق جدید تجارت آزاد با اوراسیا را تشریح کرد. وی گفت این توافق شامل حذف تعرفه گمرکی بر بیش از ۴۶۷۰ قلم کالا از مجموع ۵۶۰۰ ردیف تعرفه‌ای میان ایران و پنج کشور عضو است و می‌تواند جایگاه صادراتی ایران را در بازارهای منطقه تقویت کند.

چند ماه بعد، در شهریور ۱۴۰۴، عباس علی‌آبادی، وزیر صنعت، معدن و تجارت، در سخنانی تازه اعلام کرد: «با گذشت سه ماه از اجرایی شدن موافقت‌نامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا، حجم مبادلات اقتصادی بین دو طرف بیش از ۳۰ درصد افزایش یافته است.» این آمار مهم است، چون نشان می‌دهد رشد تجارت به ثبت رسیده، اما آن هم در یک بازه سه‌ماهه پس از اجرا، نه بلافاصله پس از امضا.

اظهارنظر مقامات اوراسیا

مقامات اتحادیه اوراسیا نیز بیشتر بر ظرفیت‌های بلندمدت تأکید کرده‌اند. به‌عنوان نمونه، در مرداد ۱۴۰۴، آندری اسلپنف، وزیر تجارت کمیسیون اقتصادی اوراسیا، توافق ایران و این اتحادیه را «یک سطح کیفی جدید از تعامل» توصیف کرد و از فرصت‌های گسترده برای افزایش تجارت سخن گفت، بی‌آنکه آماری از رشد آنی ارائه کند.

نشست سران اوراسیا در سن‌پترزبورگ

دی‌ماه ۱۴۰۳، نشست سران اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سن‌پترزبورگ برگزار شد. در این نشست، ولادیمیر پوتین گفت: «اتحادیه اوراسیا خود را به‌عنوان یکی از مراکز مستقل و خودکفا در جهان چندقطبی تثبیت کرده است.»

در حاشیه این نشست، ایران رسماً به‌عنوان عضو ناظر پذیرفته شد و مقامات دو طرف بر گسترش همکاری‌ها در حوزه‌هایی چون حمل‌ونقل، پتروشیمی، کشت و صنعت و تحقیق و توسعه توافق کردند. این روند هم نشان می‌دهد روابط ایران و اوراسیا وارد مرحله‌ای راهبردی‌تر شده است.

پژوهش‌ها و تحلیل‌های مستقل

مطالعات دانشگاهی نیز تأکید دارند که آثار توافق‌های تجاری بیشتر در میان‌مدت و بلندمدت نمایان می‌شود. پژوهش دانشگاه مفید در سال ۲۰۲۰ با استفاده از مدل جاذبه نشان داده که حذف تعرفه‌ها می‌تواند آثار مثبتی بر صنعت ایران داشته باشد، اما در بخش کشاورزی نیازمند سیاست‌گذاری حمایتی است.

محدودیت‌های آماری

نکته کلیدی اینجاست که داده‌های گمرکی با فاصله زمانی منتشر می‌شوند و سنجش رشد تجارت تنها در بازه‌های چندماهه ممکن است. بنابراین ادعای رشد ۳۵ درصدی آنی و فوری عملاً فاقد مبنای آماری است. در مقابل، سخنان وزیر صمت درباره رشد ۳۰ درصدی پس از سه ماه با منطق آماری همخوانی دارد.

جمع‌بندی

رشد تجارت ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا واقعی و ملموس بوده، اما فوری نبوده است. اجرای توافقنامه موقت ۲۰۱۸–۲۰۲۳ گردش تجاری را تقریباً دو برابر کرد و در ۱۰ ماهه ۲۰۲۴، تجارت ۱۲.۸ درصد افزایش یافت. پس از اجرای توافق تجارت آزاد از اردیبهشت ۱۴۰۴، وزیر صمت اعلام کرد که سه ماه بعد، مبادلات اقتصادی بیش از ۳۰ درصد رشد کرده است. این داده‌ها نشان می‌دهد توافق جدید اثر واقعی و قابل سنجش بر تجارت داشته است، اما رشد آن در بازه زمانی سه ماهه رخ داده، نه بلافاصله بعد از امضا.

///انتهای پیام