بخش ۲ | بررسی ادعای سریع‌القلم درباره‌ی نقش آمریکا در توسعه کشورها

سرویس اقتصادی، پایگاه تحلیلی‌_خبری رواج۲۴؛ محمود سریع‌القلم، کارشناس سیاسی، اخیراً در اظهاراتی مدعی شده است که «هیچ کشوری در جهان بدون رابطه نرمال با آمریکا ثروتمند نشده است».

وی برای اثبات این ادعا به چند نمونه اشاره کرده: چین در سال ۱۹۷۱، هند در ۱۹۹۵، ویتنام در ۱۹۹۷، کره‌جنوبی در ۱۹۶۵ و مکزیک در ۱۹۸۵، زمانی روابط خود را با آمریکا عادی کردند و پس از آن توانستند به گفته او «وارد شبکه جهانی تولید و ثروت» شوند. سریع‌القلم نتیجه می‌گیرد که کشورهایی مانند ایران، کوبا و کره‌شمالی چون چنین رابطه‌ای ندارند، هنوز نتوانسته‌اند مسیر توسعه را طی کنند.

اما آیا واقعاً رابطه با آمریکا شرط لازم توسعه است؟ بررسی تجربه‌ی اقتصادی چند کشور نشان می‌دهد که این فرض، با واقعیت‌های تاریخی و داده‌های اقتصادی سازگار نیست.

چین؛ رشد بدون وابستگی

چین شاید بزرگ‌ترین نمونه‌ی نقض برای این دیدگاه باشد. این کشور از سال ۱۹۴۹ تا امروز هیچ‌گاه دریافت‌کننده کمک‌های توسعه‌ای مستقیم از آمریکا نبوده و مسیر رشد خود را بر پایه برنامه‌ریزی داخلی، سرمایه‌گذاری دولتی و جذب سرمایه از شرکای غیرا‌مریکایی بنا کرده است. سیاست «اصلاحات و گشایش» در دهه ۱۹۸۰، درهای اقتصاد چین را به‌سوی بازار جهانی باز کرد، اما نه از مسیر وابستگی به آمریکا؛ بلکه از مسیر رقابت جهانی.

طبق داده‌های بانک جهانی، چین طی سه دهه توانست بیش از ۸۰۰ میلیون نفر را از فقر خارج کند و درآمد سرانه خود را از ۳۴۰ دلار در سال ۱۹۹۰ به حدود ۱۲,۸۵۰ دلار در سال ۲۰۲۳ برساند. موتور اصلی این رشد، سرمایه‌گذاری در آموزش، زیرساخت و صنعت داخلی بود؛ نه رابطه سیاسی با واشینگتن.

ویتنام؛ توسعه در دل تحریم

ویتنام هم نمونه‌ای روشن از توسعه بدون تکیه به آمریکا است. پس از جنگ ویرانگر با ایالات متحده، این کشور دهه‌ها تحت تحریم بود، اما در سال ۱۹۸۶ با اجرای سیاست «Đổi Mới» یا «نوسازی اقتصادی»، اصلاحات بازارمحور را آغاز کرد. سرمایه‌گذاران عمده در این دوره نه از آمریکا، بلکه از ژاپن، کره‌جنوبی و اتحادیه اروپا آمدند.

ویتنام در دو دهه گذشته میانگین رشد اقتصادی ۶.۵ درصدی را تجربه کرده و درآمد سرانه‌اش از ۴۱۰ دلار در سال ۲۰۰۰ به بیش از ۴,۳۰۰ دلار در ۲۰۲۳ رسیده است. فقر نیز از ۷۰ درصد به زیر ۵ درصد کاهش یافته. کارخانه‌های این کشور امروز محصولات شرکت‌هایی مانند سامسونگ، اپل و نایک را تولید می‌کنند؛ بی‌آنکه اقتصادش به واشینگتن وابسته باشد.

اتیوپی؛ استقلال در قاره آفریقا

در قاره آفریقا، اتیوپی یکی از نمونه‌های موفق رشد بدون کمک آمریکاست. بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۹، این کشور با میانگین رشد ۱۰ درصدی، یکی از سریع‌ترین اقتصادهای جهان بود. بخش عمده سرمایه‌گذاری در پروژه‌هایی مانند سد النهضه بزرگ و راه‌آهن آدیس‌آبابا–جیبوتی از چین و منابع داخلی تأمین شد. صندوق بین‌المللی پول گزارش داده که فقر در اتیوپی از ۵۵ درصد در سال ۲۰۰۰ به ۲۴ درصد در ۲۰۲۳ کاهش یافته است.

در مقابل، افغانستان که بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار کمک از آمریکا دریافت کرد، پس از خروج نیروهای خارجی در سال ۲۰۲۱ با فروپاشی اقتصادی مواجه شد؛ نمونه‌ای روشن از «رشد مصنوعی» بدون ظرفیت داخلی.

جمع‌بندی: وابستگی، نه راه توسعه بلکه راه توقف

بنابراین تجربه‌ی این کشورها نشان می‌دهد که شرط توسعه، رابطه‌ی سیاسی با آمریکا نیست، بلکه ظرفیت داخلی برای تصمیم‌سازی، ثبات نهادی و شناسایی مزیت‌های ملی است. کشورهایی که مسیر خود را با تکیه بر منابع انسانی، تولید داخلی و استقلال اقتصادی پیموده‌اند، رشد پایدارتر و عمیق‌تری را تجربه کرده‌اند.

رابطه‌ی خارجی، بی‌تردید می‌تواند به رشد کمک کند؛ اما وقتی به محور اصلی سیاست توسعه بدل شود، کشور را از توانمندسازی داخلی بازمی‌دارد. چین، ویتنام و اتیوپی نشان داده‌اند که می‌توان در جهان امروز ثروتمند شد، حتی بدون آن‌که کلید توسعه را در واشینگتن جست‌وجو کرد.

///انتهای پیام