آیاموبایل‌ها میراث کهن را از سفره‌های یلدا برچیده‌اند؟

به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی رواج ۲۴ به نقل از ایرنا ،یلدا، نه تنها یک شب، که میراثی کهن از مهر، گرما و همنشینی اصیل ایرانیان است؛ آیینی که قرن‌هاست ریشه‌اش در خاک این سرزمین محکم است، اما پیچ و خم‌های زندگی شتاب‌زده، این میراث گران‌بها را در غباری از فراموشی فرو برده است.

در عصر کنونی که سرعت، حکمفرما و فناوری، جولانگر است، شور شب‌نشینی‌های قدیمی رو به خاموشی نهاده است. نگاه کنید حتی در جمع‌های کوچک خانوادگی، هر فرد در کنج خود، اسیر نور فریبنده تلفن همراه یا تبلت است؛ غافل از اینکه در همین نزدیکی ها و در سال های نه چندان دور، کودکی‌های معصوم با بازی‌های ساده و خنده‌هایی بی‌ریا، این محفل را زنده نگه می‌داشتند.

با این حال، هنوز دیر نیست. می‌توان دوباره آن آتش دل را روشن کرد؛ می‌توان یلدایی را جشن گرفت که نه میدان رقابت تجمل و هزینه‌های گزاف، بلکه سرشار از عطر حافظ‌خوانی، سخاوت انار و عمق عشق باشد، یلدا باید در سادگی و صمیمیت نفس بکشد؛ زیر سقفی که تنها دل‌ها کنار هم باشند، نه وسایل دیجیتال.

در دل دامنه‌های برفی الوند، شهر جاودانه‌ همدان قرن‌هاست که میزبان این شب است. مردمانش با دستانی گرم و قلبی سرشار از مهر، آداب و رسوم باستانی را نه به عنوان خاطره، بلکه به عنوان حقیقت جاری زنده نگه می‌دارند.

در همدان، تدارک شب چله از هفته‌ها پیش آغاز می‌شود و بزرگ خاندان با شور و شوق به استقبال می‌رود. همه می‌دانند که شب یلدا، روز جمع شدن است؛ جایی که شادی با حضور همه معنا می‌یابد. شام اصلی شب یلدا در این دیار، «کله و پاچه» است؛ غذایی که گرمایش نه فقط جسم، که سفره و دل‌ها را نیز پر می‌کند.

در میان خنده‌ها و گفت‌وگوهای گرم، اگر کدورتی باشد، زیر سایه‌ انارهای سرخ و قصه‌های پیر خاندان، ذوب می‌شود و عشق دوباره متولد می‌گردد.

قصه‌گویی، شاهنامه‌خوانی، فال حافظ و بازی‌های قدیمی، همگی بخشی از این آئین باشکوه در همدان هستند؛ فرصتی برای یادآوری روزهایی که خانواده معنای واقعی پیوند بود و مادربزرگ ها با سفره‌ای رنگارنگ، این شب را به بوم نقاشی طعم‌ها بدل می‌کردند.

انار، هندوانه، انجیر خشک، گندم بوداده، گردو، بادام، شادانه، مویز، گز و شانی؛ هر یک، طعم اصیل کودکی و برکت را زمزمه می‌کنند و هندوانه، میوه‌ نمادین این شب، همچنان نماد تندرستی و برکت است؛ چرا که باور مردمان این است که آنکه در شب چله هندوانه بخورد، تابستان را فارغ از تشنگی و با سلامتی سپری خواهد کرد.

چشم‌وهم‌چشمی‌ها، مهر اصیل را از سر سفره‌ها دور کرده است

اما افسوس! بسیاری از این رسم‌های درخشان، آرام‌آرام کمرنگ می‌شود. زندگی ماشینی، چشم‌وهم‌چشمی‌ها و دلخوری‌های ناخواسته، مهر اصیل را از سر سفره‌ها دور کرده است.

دیگر خبری از آن کرسی‌های دایره‌ای که همه را در آغوش می‌گرفت، از قصه‌های پرشور مادربزرگ و پدربزرگ و هیاهوی بازی‌های ساده دوران کودکی نیست.

کارشناسان اجتماعی هشدار می‌دهند که افزایش ارتباطات مجازی، در واقع ارتباط قلب‌ها را کمرنگ کرده است نسل جوان، به جای شنیدن داستان های پدربزرگ‌ها و مادر بزرگ ها، در دنیای سرد و بی‌روح پیام‌ها و صفحه‌های نورانی غرق شده‌اند.

و با این حال، راه بازگشت هنوز گشوده است، همین شب یلدا، فرصتی است زرین برای پیوند دوباره نسل‌ها، احیای گردهمایی‌های اصیل، و بازگرداندن شکوه مهر ایرانی به کانون خانواده است.

همدان، با مردم خون‌گرمش و نان سنگک و بادامش، هر سال این زایش نور را جشن می‌گیرد؛ و مسوولان شهری نیز برای آرامش مردم و کنترل بازار در شب یلدا، از روزها پیش در تکاپو هستند تا قیمت میوه و آجیل متعادل بماند؛ تا هیچ‌کس از شادی این شب زیبا جا نماند.

شب یلدا، نماد بزرگ گردهمایی خانواده‌های ایرانی است. اما این روزها، صحنه‌هایی دیده می‌شود که اعضای خانواده در یک اتاق نشسته‌اند، اما هرکدام غرق در دنیای مجازی خود هستند در این ارتباط گفت و گویی با سارا احمدی کارشناس مسایل اجتماعی داشتیم که در زیر می خوانیم:

ایرنا: آیا تلفن همراه و فضای مجازی مقصر اصلی فاصله گرفتن خانواده ها از یکدیگر است؟

احمدی: اگر بخواهیم یک عامل را به عنوان مقصر اصلی معرفی کنیم، بله، فناوری‌های همراه به سرعت در حال تبدیل شدن به یک سد نامریی در فضای خانواده هستند.

مشکل اصلی، خودِ ابزار نیست، بلکه نحوه استفاده و جایگاهی است که ما به آن داده‌ایم. در گذشته، شب یلدا تنها بستر تفریح و ارتباط بود؛ مکانی برای قصه‌گویی و تبادل تجربیات، اما امروز، این فضا با صدها اپلیکیشن و جریان بی‌پایان اطلاعات اشغال شده است.

ایرنا: بسیاری می‌گویند این یک اجبار زندگی مدرن است. آیا واقعاً نمی‌توانیم همزمان در کنار هم و در عین حال متصل به دنیای بیرون هم باشیم؟

احمدی: «متصل بودن» به جهان بیرون، اغلب به قیمت «قطع بودن» از جهان درون خانواده تمام می‌شود و تحقیقات نشان می‌دهد که کیفیت تعامل به شدت افت کرده است.

شما می‌توانید در یک جمع باشید، اما اگر توجه شما بین دنیای واقعی و مجازی تقسیم شود، حضور از بین می‌رود و این حضور ناقص، کم‌کم باعث می‌شود اعضا احساس کنند، شنیده نمی‌شود و نیازهای عاطفی‌شان برآورده نمی‌شود.

ایرنا: در شب‌هایی مانند یلدا که پیوند نسل‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد، این فاصله چه عواقب بلندمدتی خواهد داشت؟

احمدی: عواقب بلندمدت آن، بحران انتقال فرهنگی است.

وقتی پدربزرگ و مادربزرگ پای کرسی می‌نشینند و شروع به قصه‌گویی از دوران گذشته می‌کنند، در حال انتقال ارزش‌ها و تاریخ شفاهی خانواده هستند اما اگر نوه‌ها به جای گوش دادن، مشغول بازی‌های آنلاین باشند، این زنجیره انتقال می‌شکند.

نسل جدید، ریشه‌های فرهنگی و خاطرات مشترک خود را از دست می‌دهد و در عوض، هویت‌های مجازی سریع و گذرا را جایگزین می‌کند که دوامی ندارد.

ایرنا: پس راهکار چیست؟ آیا باید به عقب بازگشت و این فناوری‌ها را کنار گذاشت؟

احمدی: بازگشت به عقب میسر نیست و نباید هم باشد؛ فناوری ابزاری قدرتمند است.

راهکار در تعیین مرزها و قوانین آگاهانه است و ما نیاز داریم مناطق ممنوعهٔ دیجیتال تعریف کنیم.

شب یلدا، شب جمع شدن، باید به عنوان یک قرارداد ناگفته، “شب بدون تلفن همراه” اعلام شود و بزرگترها باید پیش‌قدم شوند و با نشان دادن ارزش قصه‌گویی و بازی‌های سنتی، توجه جوان‌ترها را به سمت خود جلب کنند.

یلدا فرصتی است تا به هم یادآوری کنیم که واقعی‌ترین و زیباترین شبکه‌های اجتماعی، همان خانواده‌ای هستند که دور هم جمع شده‌اند.

در این خصوص پای صحبت های روانشناس بالینی حمید اهوازی نشستیم که چکیده آن را در زیر می خوانید:

ایرنا: ما شاهدیم که افراد در کنار هم، اما از نظر ذهنی در دنیای دیگری به سر می‌برند. این “حضور مجازی” چه تأثیری بر سلامت روان فردی و کیفیت روابط خانوادگی می‌گذارد؟

اهوازی: از منظر روانشناسی، این پدیده را اختلال خودشیفتگی «نارسیستیک شدن تعاملات» می‌بینیم و تمرکز بیش از حد بر فیدها، نوتیفیکیشن‌ها و دنیای برون، باعث می‌شود فرد از تنظیم هیجانی و همدلی با محیط واقعی‌اش دور شود.

مغز ما برای آرامش به «ارتباطات غنی» یعنی دیدن زبان بدن، شنیدن لحن صدا و حس کردن نزدیکی فیزیکی نیاز دارد وقتی این ارتباطات غنی با ارتباطات سطحی دیجیتال جایگزین می‌شوند.

فرد کمتر می‌تواند نیازهای عاطفی دیگران را درک کند، زیرا مغزش عادت به دریافت ورودی‌های سریع و کم‌عمق کرده است و ترس از دست دادن اتفاقات دنیای آنلاین باعث می‌شود فرد هرگز نتواند در لحظه حال حضور داشته باشد.

ایرنا: شب یلدا، که به طور سنتی فرصتی برای ترمیم روابط فرسوده و انتقال آرامش است، چگونه تحت تأثیر این امر قرار می‌گیرد؟

اهوازی: یلدا یک فرصت طلایی برای اتصال مجدد است و این فرصت با ورود موبایل‌ها از بین می‌رود و وقتی فرزند یا همسر شما به طور دائم در حال چک کردن گوشی است، پیام ناخودآگاهی که به شما منتقل می‌شود این است که تو به اندازه آن صفحه نمایش برای من مهم نیستی.

این امر به مرور زمان منجر به حس بی‌ارزشی، رنجش و انزوای عاطفی در دیگر اعضای خانواده می‌شود و کودکان به‌ویژه به این بی‌توجهی حساس هستند و آن‌ها نیاز به توجه ۱۰۰ درصدی دارند تا احساس امنیت کنند.

ایرنا: آیا این استفاده بیش از حد می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل عمیق‌تر باشد؟ مثلاً فرار از واقعیت یا اضطراب‌های حل‌نشده؟

اهوازی: برای برخی افراد، گوشی موبایل تبدیل به مکانیزم دفاعی می‌شود و اگر فردی در زندگی واقعی خود با استرس کاری، مشکلات زناشویی یا کمبود اعتماد به نفس مواجه باشد، دنیای مجازی یک پناهگاه کنترل‌شده ارائه می‌دهد که در آن، فرد می‌تواند خود را در قالب دلخواه نمایش دهد و از مواجهه با واقعیت‌های سخت اجتناب کند.

ایرنا: شما به عنوان یک روانشناس، چه راهکار عملی برای خانواده‌ها در شب‌های خاص مانند یلدا پیشنهاد می‌کنید؟

اهوازی: ما باید مراقبت از لحظه حال را تمرین کنیم و یک بازه زمانی مشخص را برای همه اعضای خانواده، از بزرگ تا کوچک، اعلام کنید که در آن ساعت‌ها، گوشی‌ها در حالت بی‌صدا و دور از دسترس قرار گیرند و این یک قانون جمعی باشد نه یک دستور از بالا.

موبایل‌ها را با فعالیت‌هایی که نیازمند تعامل متقابل هستند جایگزین کنید و به جای اینکه به حافظ تفالی بزنید، علت تفال را با صدای بلند توضیح دهید و به جای پخش فیلم، بازی‌های رومیزی قدیمی بیاورید و هدف این است که فضا را آنقدر جذاب کنیم که مغز انتخاب کند که بهتر است این لحظهٔ واقعی و پر از خنده را از دست ندهم.

اگر این الگوهای رفتاری به یک عادت تبدیل شوند، نه تنها یلدا، بلکه تمام شب‌های سال ما از این انزوای دیجیتال نجات پیدا خواهند کرد.