آیا ایران از نظر منابع طبیعی پنجمین کشور دنیا است؟

بهره‌مندی ایران از بزرگ‌ترین منابع طبیعی از معادن فلز و غیرفلز گرفته تا نفت و گاز و زغال سنگ و … از گزاره‌های رایج در گفت‌وگوهای عمومی یا مجازی درباره ویژگی‌های سرزمینی کشور است که در روزهای گذشته و در برخی شبکه‌های اجتماعی، مجددا آمار و ارقامی درباره آن انتشار یافت؛ اعداد و ارقامی که می‌گوید ایران بین پنج کشور ثروتمند جهان از نظر داشتن منابع طبیعی قرار دارد.

این آمار و اعداد البته بدیع و تازه نیست. به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی رواج ۲۴ به نقل از ایرنا، در اردیبهشت امسال «داریوش اسماعیلی» معاون وزیر صمت و رییس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با ارزش‌گذاری ۲۷ و نیم تریلیون دلاری منابع طبیعی کشور (دریا، نفت، گاز و منابع معدنی)، ایران را پنجمین کشور ثروتمند جهان در زمینه منابع طبیعی و معدنی معرفی کرده بود.

این رتبه واقعی است؟

بر اساس آمار پایگاه «استاتیستا» (statista) به عنوان پلتفرمی داده‌محور، ایران در رتبه پنجم برخوردار از منابع طبیعی جهان قرار دارد.

همچنین «ویژوال کاپیتالیست» (Visual Capitalist) به عنوان یک رسانه دیجیتال داده‌محور که تمرکز اصلی خود را بر ساده‌سازی اطلاعات پیچیده اقتصادی، مالی، تکنولوژیک و انرژی از طریق تصاویر و نمودارهای قابل فهم متمرکز کرده، رتبه ایران از نظر دارایی‌های منابع طبیعی را پنجم در جهان ارزیابی می‌کند. بر اساس این منبع، روسیه، آمریکا، عربستان و کانادا به ترتیب با ۷۵، ۴۵، ۳۴ و ۳۳ تریلیون دلار، در رتبه‌های پیش از ایران قرار دارند.

بر اساس گزارش پایگاه داده‌های «اینوستوپدیا» (Investopedia) نیز که به عنوان یک رسانه تخصصی در حوزه مالی و سرمایه‌گذاری فعالیت دارد، ایران با برخورداری از منابعی طبیعی به ارزش ۲۷.۳ تریلیون دلار در جایگاه پنجم جهان از نظر دارا بودن منابع طبیعی قرار دارد.

نهادهای بین‌المللی چه می‌گویند؟

در حالی که رسانه‌های یادشده، ایران را پنجمین دارنده منابع طبیعی معرفی می‌کنند، نهادها و سازمان‌های رسمی بین‌المللی آمار جامعی از طبقه‌بندی کشورها بر اساس کل ذخایر منابع طبیعی آنها ارائه نمی‌دهند. البته آمار تفکیکی در مورد منابعی چون نفت، گاز و معادن در تارنماهای مربوط به این نهادها یا دیگر سازمان‌های معتبر وجود دارد.

به عنوان نمونه بر اساس داده‌های «سازمان زمین‌شناسی آمریکا»، ایران پس از روسیه دارای دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان است. از نظر تولید گاز طبیعی هم ایران بعد از آمریکا و روسیه در مقام سوم قرار دارد. بر اساس این گزارش‌های منبع، ایران بعد از ونزوئلا و عربستان سومین ذخایر نفت خام جهان را دارا است.

شرکت«بریتیش پرترولیوم» هم به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های نفتی و یکی از منابع نسبتا معتبر ارائه آمار در خصوص تحلیل وضعیت انرژی در جهان، از نظر ذخایر گاز طبیعی، ایران را در جایگاه سوم و از نظر ذخایر نفت خام کشورمان را در رتبه چهارم قرار می‌دهد.

«بانک جهانی» هم اگرچه رتبه‌بندی جامعی از ذخایر منابع طبیعی کشورها ارائه نمی‌دهد، اما در شاخصی، سهم منابع طبیعی از تولید ناخالص داخلی کشورها را ارزیابی می‌کند. بر این مبنا، در سال‌های اخیر، سهم منابع طبیعی در تولید ناخالص داخلی ایران حدود ۱۰٪ تا ۱۵٪ بوده است.

در منابع طبیعی، برخورداری متفاوت از بهره‌برداری است

اگر چه برخی رسانه‌های تخصصی در حوزه انرژی در سطح جهان صراحتا ایران را پنجمین کشور دارای منابع طبیعی در جهان معرفی می‌کنند، ولی هیچ نهاد بین‌المللی رسما و به صراحت ایران را به عنوان پنجمین کشور جهان از نظر مجموع منابع طبیعی معرفی نکرده است. این در حالی است که آمارهای تفکیکی این نهادها به ویژه در مورد ذخایر نفت و گاز، از رتبه بالای ایران در منابع طبیعی حکایت دارد.

بر این اساس، جایگاه پنجم ایران در برخورداری از منابع طبیعی بیشتر بر آمار منابع یاد شده یا اظهارنظر مسئولان داخلی مبتنی بر آمار سازمان زمین‌شناسی مبتنی است که البته چندان دور از ذهن نیست.

این در حالی است که از نظر کارشناسان، ملاحظات خاص کشورها، مقام‌های مربوطه را از اعلام دقیق منابع موجود یا اکتشافی جدید و ظرفیت‌های تازه انرژی و به عبارتی تشریح کامل وضعیت منابع اعم از طبیعی یا غیرطبیعی برحذر می‌دارد.

این نکته نیز لازم به یادآوری است که این رتبه‌بندی‌ها بر اساس ارزش تخمینی منابع طبیعی است، نه وضعیت دسترسی یا بهره‌برداری از آن‌ها. به عبارتی به پرسش مخاطب در مورد چرایی وضعیت ناترازی انرژی در کشور باید اینگونه پاسخ داد که برخورداری از منابع طبیعی گسترده به معنی امکان بهره‌برداری موثر از همه ظرفیت‌های موجود در این حوزه یا مدیریت پایدار منابع نیست زیرا در این صورت و البته بدون در نظر گرفتن مولفه‌هایی مانند وضعیت مصرف داخلی به خصوص در حوزه‌هایی چون گاز، نمی‌بایست با ناترازی به خصوص در حوزه‌ انرژی دست‌وپنجه نرم می‌کردیم.

در مجموع و با همه این توضیحات، می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که ایران از لحاظ دارا بودن مهم‌ترین منابع طبیعی به ویژه نفت و گاز بین پنج کشور نخست جهان قرار دارد.